________________
૪૦૧
અથર્વવેદની અતિશ્રેષ્ઠ મુંડકશ્રુતિજન્ય ઉપદેશાત્મક વાણી જાહેર કરે છે કે “વહીવેઢ વિશ્વમાં વરિષ્ઠ” “આ અખિલ વિશ્વ બ્રહ્મ જ છે.” તેથી સ્પષ્ટ છે કે જગત બ્રહ્મથી ભિન્ન નથી કારણ કે બ્રહ્મ તો અધિષ્ઠાન છે અને જગત તેના ઉપર આરોપિત છે. આરોપને અધિષ્ઠાનથી ભિન્ન પોતાની સ્વતંત્ર સત્તા કે ર્તિ હોતા નથી. અર્થાત્ આરોપિત જગતને નથી પોતાનું આગવું અસ્તિત્વ કે ચેતનતા. તદુપરાંત અધિષ્ઠાન બ્રહ્મથી જ અજ્ઞાનકાળે આરોપરૂપી જગતની ઉત્પત્તિ છે અને જ્ઞાનકાળે અધિષ્ઠાન બ્રહ્મમાં જ આરોપનો લય છે. તેથી પણ સ્પષ્ટ થાય છે કે વાસ્તવમાં કલ્પિત જગતને, તેના જન્મને અને વિલયને સાચી સત્તા હોતી નથી. પરંતુ અજ્ઞાનકાળે ભ્રાંતિરૂપી ભેદથી જ જગત બ્રહ્મથી જુદું કલ્પાય છે. તદુપરાંત બ્રહ્મને જો જગતનું કારણ માનવામાં આવે તો પણ જેમ માટી ઘડામાં, સોનુ બંગડીમાં અનુસ્મૃત છે, તેમ કાર્યરૂપી જગતમાં બ્રહ્મ અનુસૂત છે. એટલું જ નહીં, પણ બ્રહ્મ જ જગતના તમામ નામ અને આકારનો આધાર છે, તેથી જગતની બ્રહ્મથી ભિન્નતા સંભવતી નથી.
(છંદ-ઉપજાતિ) - સત્ય કે યાજ્ઞવેતરાત્મનો
ऽनन्तत्वहानिः निगमाप्रमाणता । असत्यवादित्वमपीशितुः स्यात्
नैतत् त्रयं साधु हितं महात्मनाम् ॥२३४॥ ય તત્ નમતુ= જો આ જગત શિgઃ માપ = ઈશ્વર પણ સત્યે તું = સત્ય હોય તો સત્યવાત્િમ્ક અસત્યવાદી ઠરે. માત્મનઃ = આત્માનું તત્ ત્રયમ્ = આ ત્રણ દોષ મનન્તત્વદાનઃ = અનન્તપણું મહાત્મનામ્ = મહાત્માઓ માટે
રહેશે નહીં. સાધુ હિતમ્ = સારા અને નિગમ-૩મપ્રમાણતા =શ્રુતિ અપ્રમાણ
હિતકારક છે એમ ઠરે અને ન
= નથી.
