________________
૯૪
'વિવેક ચૂડામણિ અજ્ઞાન (આવરણ), સર્પને ભ્રમ (મિથ્યા જ્ઞાન) અને સર્ષથી ઊપજતી બીક (વિક્ષેપ)એ ત્રણેને નાશ દેખાય છે માટે આ સંસારબંધનથી છૂટવા સારુ વિદ્વાને આત્મવસ્તુના રહસ્યને જાણવું જોઈએ. अयोऽग्नियोगादिव सत्समन्वयान्मात्रादिरूपेण विजृम्भते धीः। . तत्कार्यमेतत्त्रितयं यतो मृषा दृष्टं भ्रमस्वप्नमनोरथेषु ॥३५०॥
જેમ અગ્નિના સંબંધથી (તપેલું) લેડું અગ્નિ જેવું જ દેખાય છે, તેમ આત્માના સંબંધથી જ બુદ્ધિ આત્માના ધર્મવાળી ( દ્રષ્ટા, દર્શન અને દશ્યરૂપે) દેખાય છે, પણ ભ્રાંતિ, સ્વમ અને મનના વિચારો વખતે બુદ્ધિનું જ્ઞાન બેટું જ દેખાય છે, તેથી સાબિત થાય છે કે બુદ્ધિનું કાર્ય (એ દ્રષ્ટા આદિ ત્રણે) ખેટું છે. ततो विकारा प्रकृतेरहंमुखा देहावसाना विषयाश्च सर्वे ।। क्षणेऽन्यथाभावितया हमीषामसत्त्वमात्मा तु कदापि नान्यथा ॥३५१
માટે અહંકારથી માંડી દેહ સુધીના માયાના સર્વ વિકારે અને વિષયે ક્ષણે ક્ષણે બદલાતા હોવાથી જૂઠા છે અને આત્મા કદી બદલાતું નથી, માટે એ સત્ય છે. नित्याद्वयाखण्डचिदेकरूपो बुद्धयादिसाक्षी सदसद्विलक्षणः । अहंपदप्रत्ययलक्षितार्थः प्रत्यक्सदानन्दघनः परात्मा ॥ ३५२॥ - “” એમ કહેવાથી જે સમજાય છે, એ આનંદસ્વરૂપ પરમાત્મા તે સદા એક, અખંડ, ચેતન એક જ રૂપવાળ, બુદ્ધિ વગેરેનો સાક્ષી, સ-અસતુથી જુદો, દરેકમાં વ્યાપ્ત અને સદા આનંદપૂર્ણ છે. इत्थं विपश्चित्सदसद्विभज्य निश्चित्य तत्त्वं निजबोधदृष्टया । शात्वा स्वमात्मानमखण्डबोधं तेभ्यो विमुक्तः स्वयमेव शाम्यति ॥३५३
આમ વિદ્વાન માણસ સત્ અને અસત્ને ભેદ સમજી
