________________
વિવેચૂડામણિ
વિવેકથી મુક્તિ सम्यग्विधेकः स्फुटबोधजन्यो
વિમા દાદર પવાર્થતા छिनत्ति मायाकृतमोहबन्धं
यस्माद्विमुक्तस्य पुनर्न संसृतिः ॥ ३४६॥ આ આત્મા એ દ્રષ્ટા (જગતને જેનાર) છે અને આ જડ પદાર્થો એ દશ્ય છે–આ વિભાગ કરી સ્પષ્ટ જ્ઞાનથી ઊપજેલો ઉત્તમ વિવેક માયાએ કરેલું મેહબંધન કાપી નાખે છે, જેથી મુક્ત થયેલા માણસને ફરી સંસાર પ્રાપ્ત થતું નથી.
સત્ય જ્ઞાન परावरैकत्वविवेकवह्निईहत्यविद्यागहनं घशेषम् । किं स्यात्पुनः संसरणस्य बीजमद्वैतभावं समुपेयुषोऽस्य ॥३४७
બ્રહ્મ અને આત્મા એક જ છે, એ જ્ઞાનરૂપ અગ્નિ માયારૂપી વનને સંપૂર્ણ બાળી નાખે છે; પછી એ અદ્વૈત (આત્મા અને બ્રહ્મની એકતા) ભાવને પામેલા જીવમાં ફરી સંસારનું બીજ શું થાય છે? (નથી જ થતું.)
आवरणस्य निवृत्तिर्भवति च सम्यक्पदार्थदर्शनतः। मिथ्याज्ञानविनाशस्तद्वद्विक्षेपजनितदुःखनिवृत्तिः ॥ ३४८ ॥
આત્મારૂપ ઉત્તમ પદાર્થના દર્શનથી (માયાનું) આવરણ દૂર થાય છે, એથી મિથ્યાજ્ઞાનને નાશ થાય છે અને “વિક્ષેપ”શક્તિથી ઊપજતું દુખ અટકી જાય છે.
पतत्त्रितयं दृष्टं सम्यप्रज्जुस्वरूपविज्ञानात् । तसाद्वस्तु सतत्त्वं ज्ञातव्यं बन्धमुक्तये विदुषा ॥ ३४९ ॥
માણસ જ્યારે સમજે છે કે, હું જેને સાપ માનતે હત, તે સાપ ન હતું, પણ દેરડું જ છે, ત્યારે દેરડાનું
