________________
વિવેકચૂડામણિ
કયા બુદ્ધિમાન સત્—અસત્ પદાર્થાને સમજતા હોય, વેદનાં વચનાને માનતા હોય, પરમ સત્ય આત્મતત્ત્વને જોતા હાય અને મુક્તિને ઇચ્છતા હાય, છતાં જાણી જોઈ ને માળકની પેઠે પેાતાના પતન માટે મિથ્યા પદાર્થાંમાં સાય ? देहादिसंसक्तिमतो न मुक्तिर्मुक्तस्य देहाद्यभिमत्यभावः । सुप्तस्य नो जागरणं न जाग्रतः स्वप्नस्तयोर्भिन्नगुणाश्रयत्वात् ॥ ३३८ ॥
જેને દેહ વગે૨ે જડ પદાર્થો ઉપર માહ હાય, તેની મુક્તિ થતી નથી; અને જે જીવતાં જ મુક્તિ પામ્યા હોય, તેને દેહ વગેરે પદાર્થો ઉપર ‘હુંપણું' થતું નથી; જેમ ઊંઘતા માણસને જાગ્રત અવસ્થાની ખબર હોતી નથી; અને જે જાગે છે, તેને સ્વપ્ત આવતાં નથી; કારણ કે એ એય અવસ્થાએ ( બંધ–માક્ષ તથા સ્વમ-જાગ્રત) જુદા જુદા ગુણવાળી છે.
૯૦
જીવન્મુક્ત કાણુ ? अन्तर्बहिः स्वं स्थिरजङ्गमेषु ज्ञानात्मनाधारतया विलोक्य । त्यक्ताखिलोपाधिरखण्डरूपः पूर्णात्मना यः स्थित एष मुक्तः ॥ ३३९॥ સ્થાવર અને જંગમ દરેક પદાર્થમાં અંદર અને બહાર પોતાને જ જ્ઞાનસ્વરૂપે તથા આધારરૂપે રહેલા જે જુએ છે અને દરેક ઉપાધિ છેડી અખંડ અને પરિપૂર્ણ આત્મારૂપે જે રહ્યો હાય, એ જીવતાં જ મુક્ત છે.
આત્મપ્રેમ
सर्वात्मना बन्धविमुक्तिहेतुः सर्वात्मभावान्न परोऽस्ति कश्चित् । दृश्याग्रहे सत्युपपद्यतेऽसा सर्वात्मभावोऽस्य सदात्मनिष्ठया ॥ ३४० દરેક ઉપર આત્મદૃષ્ટિ કરવી, એ જ સંસારબંધનથી છૂટવામાં કારણ છે; આ સર્વાત્મભાવથી બીજે કાઈ ઉપાય નથી; અને દરેક ઉપરની એ આત્મદૃષ્ટિ દેખાતા પદાર્થોનું
