________________
વિવેકચૂડામણિ
મદદકિને પણ ત્યાગ છે નેઈએ जीवता यस्य कैवल्यं विदेहे स च केवलः। यत्किश्चित्पश्यतो भेदं भयं ब्रूते यजुःश्रुतिः ॥ ३३०॥
જેની જીવતાં જ મુક્તિ થઈ હોય, તે જ દેહ પડ્યા પછી શુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપ થાય છે, માટે જીવતાં જે થોડો પણ બ્રહ્મ વિષે ભેદ (બ્રહ્મ સિવાય પણ બીજું કાંઈ છે, એમ) જુએ છે, તેને ફરી જન્મ-મરણને ભય છે જ, એમ યજુર્વેદ કહે છે. यदा कदा वापि विपधिदेष ब्रह्मण्यनन्तेऽप्यणुमात्रमेदम् । पश्यत्यथामुष्य भयं तदैव यद्वीक्षितं भिन्नतया प्रमादात् ॥ ३३१॥ - હરકેઈ સમયે એ જ્ઞાની અનંત બ્રહ્મમાં જરા પણ ભેદ જુએ છે, એટલે તે જ વખતે તેને સંસારને ભય પ્રાપ્ત થાય જ છે; કારણ કે પ્રમાદથી ભેદદષ્ટિ થવાને લીધે જ સંસારને ભય દેખાય છે. श्रुतिस्मृतिन्यायशनिषिद्धे दृश्येऽत्र यः स्वात्ममतिं करोति । उपैति दुःखोपरि दुःखजातं निषिद्धकर्ता स मलिम्लुचो यथा ॥ | વેદ, સ્મૃતિ અને સેંકડો યુક્તિઓથી આ દેખાતું જગત મિથ્યા કહેવાયું છે; છતાં દેહ વગેરે પદાર્થો ઉપર જે આત્મબુદ્ધિ કરે છે, તે ન કરવાનું કરનાર ચેરની પેઠે ઉપરાઉપરી દુઃખે પામે છે. सत्याभिसन्धानरतो विमुक्तो महत्त्वमात्मीयमुपैति नित्यम् । मिथ्याभिसन्धानरतस्तु नश्येद् दृष्टं तदेतद्यदचोरचोरयोः ॥ ३३३ ॥
જે માણસ સત્ય-બ્રહ્મનું જ ચિંતન કરે છે, એ મુક્ત થઈને સદાકાળની પિતાની મોટાઈને પામે છે; પણ જે મિથ્યા જગતનું જ ચિંતન કરે છે, તે નાશ પામે છે આ વસ્તુ સજ્જન અને ચેરમાં દેખાય છે. (સજજન માણસ સાચું જ વિચારે છે, બેલે છે અને આચરે છે તેથી લેકમાં
