________________
-
વિવેક ચૂડામણિ તે એ માટી જ છે. सब्रह्मकार्य सकलं सदेव तन्मात्रमेतत्र ततोऽन्यदस्ति । अस्तीति योवक्ति न तस्य मोहो विनिर्गतो निद्रितवत्प्रजल्पः ॥२३२॥
(એવી રીતે) સત્યસ્વરૂપ બ્રહ્મથી ઊપજેલું સમગ્ર જગત માત્ર બ્રહ્મરૂપ જ છે, એથી જુદું કાંઈ પણ નથી; છતાં જે એમ કહે કે, એના સિવાય એનાથી જુદું પણ કાંઈક છે, તેને મેહ હજી ગયે નથી. એની એ વાત, ઊંઘતા માણસના બકવાદ જેવી છે. ' ब्रह्मेवेदं विश्वमित्येव वाणी भौती व्रतेऽथर्वनिष्ठा वरिष्ठा । तस्मादेतद् ब्रह्ममात्रं हि विश्वं नाधिष्ठानाद्भिवतारोपितस्य ॥२३३॥
“આ આખું જગત બ્રહ્મ જ છે” એમ અથર્વવેદની અતિ શ્રેષ્ઠ વાણી કહે છે, માટે આ જગત માત્ર બ્રહ્મ જ છે; કારણ કે જેમાં જે વસ્તુ માત્ર માની લીધેલી હાય, તે તેનાથી જુદી હોતી જ નથી. सत्यं यदि स्याजगदेतदात्मनोऽनंतत्वहानिनिंगमाप्रमाणता । असत्यवादित्वमपीशितुः स्यानैतत्त्रयं साधु हितं महात्मनाम् ॥२३४
જે આ જગત સત્ય હોય, તે સત્ય વસ્તુને તે કદી નાશ જ ન હોય; આથી જગતને પણ અંત નહિ આવે; અને (વેદ-ઉપનિષદ તે એમ જ કહે છે કે, “બ્રહ્મ સત્ય છે ને જગત મિથ્યા છે” એવી) ઉપનિષદની વાત અપ્રમાણ ઠરશે; વળી વેદ કે જે ઈશ્વરની જ વાણી છે એ અપ્રમાણ ઠરતાં ઈશ્વર પિતે અસત્યવાદી ઠરશે. આમ જગતને સત્ય માનવાથી ત્રણ દેષ (વાંધા) આવે છે, એ મહાપુરુષે માટે સારા કે હિતકારક નથી.
ईश्वरो वस्तुतत्त्वज्ञो न चाहं तेष्ववस्थितः । न च मत्स्थानि भूतानीत्येवमेव व्यचीफ्लपत् ॥ २३५ ॥
