________________
વિવેકચૂડામણિ શિષ્ય પૂછે છે: “હે ગુરુદેવ! ભ્રમને કારણે છે કે કોઈ બીજું કારણ છે, પણ પરમ આત્માને જ “જીવ” બનવું પડયું છે, એ તે ખરી વાત; પણ એ ઉપાધિ તે અનાદિ કાળની છે અને જે અનાદિ હોય તેને તે નાશ થઈ શકે નહિ.
अतोऽस्य जीवभावोऽपि नित्या भवति संसृतिः। न निवर्तेत तन्मोक्षः कथं मे श्रीगुरो वद ॥ १९५॥
આથી આત્માને નિત્ય જીવરૂપે જ રહેવું પડે અને એને સંસાર પણ નિત્ય હાઈ કદી દૂર ન થાય તે હે ગુરુદેવ! એને મેક્ષ કેવી રીતે થાય, એ મને કહે.”
આત્માના જ્ઞાનથી જ મુક્તિ श्रीगुरुरुवाच :
सम्यक्पृष्टं त्वया विद्वन्सावधानेन तच्छृणु। . प्रामाणिकी न भवति भ्रान्त्या मोहितकल्पना ॥ १९६ ॥
ગુરુદેવે કહ્યું: “હે વિદ્વાન ! તેં ઠીક પૂછયું. હવે સાવધાન થઈને તે સાંભળઃ ભ્રમને લીધે ઊપજેલી મોહયુક્ત કલ્પના પ્રમાણભૂત હોતી નથી. . भ्रान्ति विना त्वसंगस्य निष्क्रियस्य निराकृतेः।
न घटेतार्थसम्बन्धो नभसो नीलतादिवत् ॥ १९७॥ - જેમ આકાશને વાદળી રંગ દેખાય છે, એ માત્ર જમ જ છે, તેમ સંગ વગરના, ક્રિયા વિનાના અને આકારરહિત આત્માને કેઈ પણ પદાર્થો (વિષય) સાથે સંબંધ ભ્રમ વિના ઘટતું જ નથી. स्वस्य द्रष्टुनिर्गुणस्याक्रियस्य प्रत्यग्बोधानन्दरूपस्य बुद्धः । भ्रान्त्या प्राप्तोजीवभावो न सत्यो मोहापाये नास्त्यवस्तु स्वभावात् ॥
સર્વને સાક્ષી, માયાના ગુણથી રહિત, અક્રિય (કેઈ પણ જાતની ક્રિયા નહિ કરનાર) અને વ્યાપક જ્ઞાન તથા આનંદસ્વરૂપ આત્માને બુદ્ધિના ભ્રમથી જે જીવપણું આવ્યું
