________________
વિવેકચૂડામણિ
આત્મા કાણુ છે ? योऽयं विज्ञानमयः प्राणेषु हृदि स्फुरत्ययं ज्योतिः । कूटस्थः सन्नात्मा कर्ता भोक्ता भवत्युपाधिस्थः ॥ १९१ ॥
સ્વયંપ્રકાશ,1 વિજ્ઞાનમય તથા હૃદયની અંદર પ્રાણામાં જે પ્રકાશે છે, તે આત્મા છે. એ નિર્વિકાર (વિકાર વગરના) હાવા છતાં ઉપાધિમાં રહેલા હાઈ કર્તા અને લેાક્તા (કમ કરનાર અને તેનાં ફળ ભાગવનાર) મને છે. स्वयं परिच्छेदमुपेत्य बुद्धेस्तादात्मादोषेण परं मृषात्मनः । सर्वात्मकः सन्नपि वीक्षते स्वयं स्वतः पृथक्त्वेन मृदो घटानिव ॥ १९२ એ પરમ આત્મા મિથ્યા બુદ્ધિથી ભસીને એ પેાતે જ છે' એમ માનવાને કારણે પાતે સર્વાત્મા (સ*રૂપ) હોવા છતાં જેમ માટીથી ઘડા જુદા જુએ, તેમ પેાતાનાથી મધુ જુદુ દેખે છે. उपाधिसम्बन्धवशात्परात्मा ह्युपाधिधर्माननुभाति तद्गुणः । अयोविकारानविकारिवह्निवत्सदैकरूपोऽपि परः स्वभावात् । १९३ ॥
એ પરમ આત્મા સ્વભાવે તે એક જ રૂપે છે, તાપણ ઉપાધિના સંબંધને વશ થવાથી ‘એના ગુણેા એ પાતાના જ ગુણા છે' એમ માનીને એના ધર્મા(ઇચ્છા વગેરે)વાળા દેખાય છે; ‘ જેમ લેાઢાની અનેલી તપાવેલી કેાઈ ચીજમાં વ્યાપેલા અવિકારી અગ્નિ, એ ચીજના આકારવાળા દેખાય છે તેમ.’
મુક્તિ કેવી રીતે
शिष्य उवाच ।
भ्रमेणाप्यन्यथा वाऽस्तु जीवभावः परमात्मनः । तदुपाधेरनादित्वान्नानादेर्नाश વસે ॥ ૪ ॥
સર
૧ પેાતાની મેળે જણાતા જેના જ્ઞાન માટે ખીજી વસ્તુની જરૂર ન હોય તે.
-
