________________
૪૪
વિવેકચૂડામણિ
કારણ કે તેનું કઈ અંગ એવુ થાય છે, તાપણુ તે જીવે છે; અને તેની શક્તિના નાશ થતા નથી. વળી તે આત્માના હુકમ પ્રમાણે ચાલે છે; તેથી એ પેાતે હુકમ કરનાર (આત્મા) ક્રમ થઈ શકે?
देह तद्धर्मतत्कर्म तदवस्थादिसाक्षिणः ।
स्वत एव स्वतः सिद्धं तद्वैलक्षण्यमात्मनः ॥ १५८ ॥ દેહ, એના ધર્મ, એનાં કમ તથા એની અવસ્થાઓવગેરેના સાક્ષી આત્માની એ બધાંથી વિલક્ષણતા પાતાથી જ સ્વત:સિદ્ધ છે.
कुल्यराशिसलिप्तो मलपूर्णोऽतिकश्मलः ।
कथं भवेदयं वेत्ता स्वयमेतद्विलक्षणः ॥ १५९ ॥ હાડકાંના ઢગ જેવા, માંસથી લી પેલે, મળમૂત્રથી ભરેલા અને અતિશય ગદા આ દેહ આત્મા કેમ બની શકે? કારણ કે આત્મા પોતે એ દેહથી જુદાં જ લક્ષણવાળા છે. त्वमांसमेदोऽस्थिपुरीषराशावहमति मूढजनः करोति । विलक्षणं वेत्ति विचारशीलो निजस्वरूपं परमार्थभूतम् ॥ १६० ॥
6
ત્વચા, માંસ, મેદ, હાડકાં અને મળમૂત્રના ઢગલા જેવા આ દેહમાં મૂઢ માણસ જ અહે”ભાવ કરે છે. વિચાર શીલ માણસ તા પેાતાનું ખરું સ્વરૂપ એનાથી જુદું જ સમજે છે.
triseमित्येव जडस्य बुद्धिर्देहे च जीवे विदुषस्त्वहं धीः । विवेकविज्ञानवतो महात्मनो ब्रह्माहमित्येव मतिः सदात्मनि ॥ १६१ ‘આ દેહ એ જ હું છું' એવી બુદ્ધિ જડની હોય છે. વિદ્વાન માણસનીબુદ્ધિ દેહ તથા જીવ એ અનેમાં ‘ અહુ ’ભાવવાળી હાય છે; પણ વિવેક–જ્ઞાનવાળા મહાત્માની બુદ્ધિ તા ‘હું બ્રહ્મ છુ” એમ સદા આત્મામાં જ હાય છે.
