________________
૩૪
વિવેકચૂડામણિ विशुद्धसत्वस्य गुणाः प्रसादः स्वात्मानुभूतिः परमा प्रशान्तिः । तृप्तिः प्रहर्षः परमात्मनिष्ठा यया सदानन्दरसं समृच्छति ॥१२०॥
અંત:કરણની પ્રસન્નતા, પિતાના આત્માને અનુભવ (વિષયસુખ વિના) પરમ શાંતિ, તૃપ્તિ (સંતેષ), અતિશય આનંદ અને પરમાત્મા ઉપર શ્રદ્ધા-એ શુદ્ધ, સત્ત્વગુણના ધર્મ છે. આનાથી મુમુક્ષુ સદા આનંદરસ પામે છે.
કારણ–શરીર अध्यक्तमेतत्रिगुणैनियुक्तं तत्कारणं नाम शरीरमात्मनः । सुषुप्तिरेतस्य विभक्त्यवस्था प्रलीनसपेन्द्रियबुद्धिवृत्तिः ॥ १२१॥
આ ત્રણે ગુણેથી જોડાયેલી માયા એ જ આ જીવનું “કારણ” નામે શરીર છે. એની સુષુપ્તિ (ગાઢ નિદ્રા) નામની જુદી અવસ્થા છે, જેમાં સર્વ ઇદ્રિ અને બુદ્ધિની વૃત્તિઓ અત્યંત લય પામેલી હોય છે. सर्वप्रकारप्रमितिप्रशान्तिीजात्मनावस्थितिरेव बुद्धः। सुषुप्तिरेतस्य किल प्रतीतिः किश्चिन्न वेद्मीति जगत्प्रसिद्धः ॥१२२॥
જ્યાં બધી જાતનું જ્ઞાન શમી જાય છે અને બુદ્ધિ માત્ર બીજરૂપે રહે છે એ સુષુપ્તિ અવસ્થા છે. માણસ સુષુપ્તિ અવસ્થામાંથી જાગીને કહે છે, કે “મને કાંઈ ખબર નહતી” આ જ આ (અવસ્થામાં કેવળ એક જ વસ્તુરૂપે રહેલા આત્માની) ખાતરી છે.
જડ તત્ત્વ देहेन्द्रियप्राणमनोऽहमादयः सर्वे विकारा विषयाः सुखादयः । ध्योमादिभूतान्यखिलं च विश्वमव्यक्तपर्यन्तमिदं हनात्मा ॥१२३॥
દેહ, ઈદ્રિય, પ્રાણ, મન અને અહંકાર વગેરે બધા વિકાર; સુખ-દુખ વગેરે વિષય; આકાશ વગેરે પાંચભૂત અને માયા સુધીનું આખું જગત-આ બધું આત્મા નથી