________________
વિવેક ચૂડામણિ महानमालस्यजडत्वनिद्राप्रमादमूढत्वमुखास्तमोगुणाः ।। एतैः प्रयुक्तो नहि वेत्ति किञ्चिनिद्रालुवत्स्तम्भवदेव तिष्ठति ॥११७॥
અજ્ઞાન, આળસ, જડપણું, નિદ્રા, પ્રમાદ, મૂર્ખતા વગેરે દુર્ગણે તમે ગુણના છે. આથી ઘેરાયેલો માણસ કાંઈ સમજી શકતા નથી. એ તે ઊંઘણશી અને થાંભલા જે જ (જડ) રહે છે.
સત્ત્વગુણ सत्वं विशुद्धं जलवत्तथापि ताभ्यां मिलित्वा शरणाय कल्पते । यत्रात्मविम्बः प्रतिबिम्बितः सन्प्रकाशयत्यर्क इवाखिलं जडम् ॥११८॥
સત્ત્વગુણ પાણીના જે ઘણે પવિત્ર છે; તે પણ એ રજોગુણ અને તમગુણ સાથે ભળી જઈને માણસને સંસારનું કારણ જ બને છે. એ સવગુણમાં પ્રતિબિંબ (એાછા) પડેલું આત્માનું બિંબ (સ્વરૂપ) સૂર્યની જેમ સર્વ પદાર્થોને બતાવે છે. मिश्रस्य सत्त्वस्य भवन्ति धर्मास्त्वमानिताचा नियमा यमाद्याः। भद्धा च भक्तिच मुमुक्षुता च दैवी च सम्पत्तिरसनिवृत्तिः ॥११९
નિરહંકારપણું, યમ, નિયમ, શ્રદ્ધા, ભક્તિ, મોક્ષની ઈચ્છા, દેવી સંપત્તિ, અને જૂઠા પદાર્થોને ત્યાગ-આ મિશ્ર (રજોગુણથી અને તમે ગુણથી દબાયેલા) સત્ત્વગુણના ધર્મ છે.
૧ અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય (ચોરી ન કરવી તે), બહાચર્ય અને અપરિગ્રહ (સંગ્રહ ન કરવો તે), એ પાંચ “યમ” છે.
૨ અંતરની અને બહારની પવિત્રતા, સંતોષ, તપ, સ્વાધ્યાય (દરરોજ શાસ્ત્રોનું વાચન) અને ઈશ્વરનું નિરંતર ધ્યાન, એ પાંચ * નિયમ છે.
૩ ગીતાના ૧૬ મા અધ્યાયના પહેલા ત્રણ લોકમાં કહેલા અભય-નીડરતા” વગેરે ગુણો “દૈવી સંપત્તિ છે.
