________________
વિવેકચૂડામણિ
૧૦૩
સ્વરૂપે જોવા. देहेन्द्रियप्राणमनोऽहमादिभिः स्वाज्ञानक्लप्तैरखिलैरुपाधिभिः । विमुक्तमात्मानमखण्डरूपं पूर्ण महाकाशमिवावलोकयेत् ॥ ३८५ ॥ માત્ર અજ્ઞાનને લીધે જ જણાતા દેહ, ઇંદ્રિય, પ્રાણુ, મન અને અહંકાર વગેરે બધી ઉપાધિઓથી રહિત, અખંડ અને પૂર્ણ આત્મતત્ત્વને જ આકાશની પેઠે બધે રહેલુ' જોવું, घटकलश कुशूल सूचिमुख्यैर्गगनमुपाधिशतैर्विमुक्तमेकम् | भवति न विविधं तथैव शुद्धं परमहमादिविमुक्तमेकमेव ॥ ३८६ ॥ જેમ આકાશ લેટામાં, ઘડામાં, કાઠીમાં, સેાયના નાકામાં વગેરે દરેક ઠેકાણે રહ્યું છે, છતાં તે તે ઉપાધિઓથી રહિત હોઈ એક જ છે–તે અનેક પ્રકારનું થતું નથી જ, તેમ અહુકાર, દેહ વગેરે ઉપાધિઓથી રહિત શુદ્ધ આત્મા એક જ છે–તે અનેક પ્રકારના કદી થતા જ નથી.
ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्ता मृषामात्रा उपाधयः ।
ततः पूर्ण स्वमात्मानं पश्येदेकात्मना स्थितम् ॥ ३८७ ॥ બ્રહ્માથી માંડી ઘાસના ઘૂમડા સુધીની દરેક ઉપાધિ ખાટી જ છે; માટે પેાતાના આત્માને પૂર્ણ એક જ સ્વરૂપે રહેલા જોવા.
यत्र भ्रान्त्या कल्पितं यद्विवेके तत्तन्मात्रं नैव तस्माद्विभिन्नम् । भ्रान्तेनशे भ्रान्तिदृष्टाहितत्त्रं रज्जुस्तद्वद्विश्वमात्मस्वरूपम् ॥ ३८८
જે વસ્તુમાં ભ્રાંતિથી બીજી કલ્પિત વસ્તુ જણાઈ હાય, તે મૂળ વસ્તુનું જ્ઞાન થતાં પેલી ભ્રમથી ઊપજેલી કલ્પિત વસ્તુ તેથી જીદ્દી હતી જ નહિ–માત્ર મૂળ વસ્તુ જ હતી, એમ સમજાય છે; જેમ ભ્રાંતિ નાશ પામ્યા પછી દારડામાં દેખાયેàા સર્પ માત્ર દારડીરૂપે જ દેખાય છે, તેમ અજ્ઞાન નાશ પામ્યા પછી આત્માની અન્નુર દેખાયેલુ કલ્પિત જગત