________________
૪૨૪
વ્યાખ્યાન સાહિત્યસંગ્રહ
ધર્મ લાભનાં લક્ષણા. रूपं रम्यं करणपटुता रोग्यमायुर्विशालम् कान्ता रूपानमितरतयः सूनवो भक्तिमन्तः षट्खण्डावत परिवृढत्वं यशः क्षीरशु सौभाग्यश्रीरिति फलमहो धर्मवृक्षस्य सर्वम् ।। १८ ।।
સુન્દરરૂપ, કાર્યોંમાં ચતુરતા, શરીરમાં આંરેગ્ય-નિરોગીપણુ-લાંબુ. આયુષ, રૂપથી પિતને નમાવનાર એવી સ્ત્રી, પ્રેમી એવા પુત્રા, છ ખડવાળી પૃથ્વીતલનુ પરિવ્રુઢનપણુ -રાજ્ય, ક્ષીરતુલ્ય ઉજવલ એવી કીર્તિ, સુન્દર ભાગ્યવાળું ધન, આ બધુ ફળ ધરૂપી વૃક્ષનુ છે. ૧૮
ધહીન પુરૂષના મનુષ્ય જન્મની વ્યથ સ્થિતિ. રશાર્દૂલ્હવિહિત. ( ૧૯ થી ૨૪ )
राज्यं निःसचिवं गतभहरणं, सैन्यं विनेत्रं मुखम्
बर्षा निर्जलदा धनी च कृपणो, भोज्यं तथाज्यं विना । दुःशीला गृहिणी हृन्न कृतिमान् राजा प्रतापोज्झितः शिष्यो भक्तिविवर्जितो बत तथा, देही च धर्म विना ।। १९ ।।
૧૪
ખેદ્ય છે કે ! જેમ પ્રધાન વિનાનુ` રાજય, હથીયાર વગરનું સૈન્ય, આંખહીન મુખ—મ્હાટ્ટુ, વર્ષાદ વિનાની વર્ષાઋતુ, કૃપણુ-અદાવા–એવા ધનાઢ્ય પુરૂષ, ઘી વિનાનુ` ભાજન, દુષ્ટ સ્વભાવ અવથા દુરાચરણવાળી સ્ત્રી, કંઇ પણ ન કરી શકનાર એવા મિત્ર, પ્રતાપથી હીન એવા રાજા, અને ભક્તિ રહિત એવા શિષ્ય, તેમ ધ વિનાના મનુષ્યને જાણવે. ૧૯
ધર્મ હીન મનુષ્યની નિસ્તેજતા. निर्दन्तः करटी हयो गतजवचन्द्रं विना शर्वरी निर्गन्धं कुसुमं सरो गतजलं, छायाविहीनस्तरुः । सूपो निर्लवणः सुतो गतगुणश्चारित्रहीनो यतिः निर्देवं भवनं न राजति तथा धर्म विना मानदः ॥ २० ॥
જેમ દાંત રહિત એવા હાથી, વેગ વભરના ઘોડા, ચન્દ્રવિનાની રાત્રિ, સુગ ન્ધ વિનાનું પુષ્પ, જળવિનાનું તળાવ, છાયા વિનાનું વૃક્ષ, લવણુ મીઠાં વિનાનુ શાક અથવા કઠોળ, ગુણુ હીન પુત્ર, સત્ ચારિત્ર ઇન્દ્રિય વિજ્રયાક્રિ થી હીન એવા યતિ, દેવ વિનાનું દેવાલય શાભતું નથી તેન ધર્મ વિના માનવ ચાલતું નથો ૨૦
