________________
પંચમ
વ્યાખ્યાન સાહિત્ય સંગ્રહ નીચ પુરૂષના ગુણામાં ઝેર.
*મનુષ્ય (૧ થી ૫) चारुता पहदारार्थ धनं लोकोपतप्तये ।
प्रभुत्वं साधुनाशाय खळे खलतरा गुणाः॥१॥ નીચ પુરૂષની સુન્દરતા બીજાની સ્ત્રીને જાણ કરવા સારૂ છે. અને ધન લેકેને સંતાપ કરવા સારૂ છે, તેમ તેની મોટાઈ સજાને નાશ કરવા સારૂ છે. એમ ખલ પુરૂષમાં રહેલા ગુણે પણ અત્યન્ત ખલ થઈ જાય છે. ૧
દુર્જનની રેંટના ઘડા સાથેની તુલના. .
जीवनग्रहणे नम्रा गृहीत्वा पुनरुन्नताः ।
किं कनिष्ठाः किमु ज्येष्ठा घटीयन्त्रस्य दुर्जनाः ॥३॥ હજીને કાઇ છન લેવામાં પ્રથમ નમ્ર બની જાય છે, પછી જીવ ગ્રહણ કરીને ઉદ્ધત થાય છે. માટે રેટના ઘડા જેવા છે. કેમકે જેમ રેટના ઘડા પ્રથમ જીવન (જળ) લેતી વખત નમી જાય છે ને પાછળથી ઉંચા મુખ રાખી ઉદ્ધત બન્યા જેવા દેખાય છે એ રીતે દુર્જન તથા રેંટના ઘડાએ સરખા જ છે.
દુર્જન સાંબેલા જેવો છે. कुर्वते स्वमुखेनैव, बहुधान्यस्य खण्डनम् ।
नमः पतनशीलाप, मुसलाय खनाय च ॥ ३। ખળ પુરૂષ પોતાના મુખ વડે ઘણે પ્રકાર બીજાનું ખંડન કરે છે, એટલે પતે પતન પાપ) શીળવાળે સાંબેલાતુલ્ય છે તેને હું નમસ્કાર છે. મતલબ - કે સાંબેલું પિતાના ગુખ ભાગથી મહું ધાન્યનું ખંડન કરો-- -- પાર પડવાના સ્વભાવવાળું છે તેમ દુર્જનને સ્વભાવ પણ છે. ૩
ધતુરાના ફળ સાથે દુષ્ટને મુકાબલે. अन्तर्मलिनदेहेन, बहिराहादकारिणा ।
महाकालफलेनेव, के खळेन न वञ्चिताः ॥ ४ ॥ અંદર મલિન દેહ (ચિત્ત) વળો અને બહારથી સુંદર આકારવાળો એ જે ખળ પુરૂષ તથા તેવું ધતુરાનું ફળ તેનાથી કયા પુરૂષ છેતરાયા નથી? ૪
ક ૧ થી ૫ સુભાષિત રત્ન ભાંડાગાર.
પર જ
સ
