________________
પ્રત્યેક પ્રકૃતિના ૮ ભેદ
જે પ્રકૃતિઓના કોઈ ઉત્તર ભેદ નથી હોતા તે પ્રત્યેક પ્રકૃતિ કહેવાય છે. ૧. અગુરુ-લઘુનામકર્મ : આ કર્મના ઉદયથી શરીર વધારે ભારે અથવા વધારે હલ્યું નથી લાગતું. ૨. ઉપઘાત નામક : આ કર્મના ઉદયથી પોતાના અવયવ પોતાને જ તકલીફ આપે છે. ઉદા. પડજીભી, ચોરદાંત, છઠ્ઠી આંગળી વગેરે.
3. પરાઘાત નામકર્મ : આ કર્મના ઉદયથી તેજસ્વી મુખ-મુદ્રા પ્રાપ્ત થાય છે. જેનાથી બીજાઓનો પરાભવ થાય છે. જેમકે - મસ્તી કરતો નોકર શેઠને જોતાં જ કામમાં લાગી જાય છે. ૪. શ્વાસોચ્છ્વાસ નામકર્મ : આ કર્મના ઉદયથી શ્વાસોચ્છ્વાસની લબ્ધિ મળે છે.
૫. આતય નામકર્મ : આ કર્મના ઉદયથી એવા શરીરની પ્રાપ્તિ થાય છે કે જે પોતે શીતલ હોવા છતાં પણ બીજાઓને ગરમ પ્રકાશ આપે છે. જેમકે - સૂર્યવિમાનનું રત્ન.
૬. ઉદ્યોત નામકર્મ : આ કર્મના ઉદયથી શરીર ઠંડો પ્રકાશ આપે છે. જેમકે - ચંદ્રાદિના વિમાન, રત્ન, હીરા વગેરે.
૭. નિર્માણ નામક ઃ આ કર્મના ઉદયથી શરીરમાં નિશ્ચિત સ્થાને અંગોપાંગનું નિર્માણ થાય છે. જેમકે નાકની જગ્યાએ નાક અને કાનની જગ્યાએ કાન વગેરેનું નિર્માણ થાય છે.
૮. જિન નામ : આ કર્મના ઉદયથી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી અષ્ટ પ્રાતિહાર્ય, અતિશયોથી યુક્ત, સુરાસુરથી પૂજિત એવા તીર્થંકર બને છે. જેમકે મહાવીર સ્વામી.
અહીંયા કર્મના ૧૫૮ ભેદ પૂર્ણ થયા.
કર્મનો બંધ : (૧૨૦) આગળ બતાવેલા કર્મોનો આત્માની સાથે દૂધ-પાણી (ક્ષીર-નીરવત્)ની જેમ એકમેક થઈ જવું, એને બંધ કહેવાય છે. કર્મબંધની પ્રકૃતિ નીચે મુજબ ગણાય છે.
જ્ઞાનાવરણીય
૫
દર્શનાવરણીય
૯
ર
૨૬ (મિશ્ર મોહનીય અને સમકિત મોહનીય કર્મ બંધાતા નથી.)
વેદનીય
મોહનીય
આયુષ્ય
નામ
ગોત્ર
અંતરાય
કુલ
૪
૬૭ (૧૫ બંધન અને પ સંઘાતન આ ૨૦પ્રકૃતિઓ ૫ શરીરમાં ગણવાથી અને વર્ણાદિ ૨૦ના બદલે ૪ ગણવાથી ૧૦૩માંથી ૩૬ પ્રકૃતિ ઓછી થાય છે, માટે બંધમાં નામકર્મની ૬૭ પ્રકૃતિ જ ગણાય છે.)
૨
૫
૧૨૦
176
