________________
નરકની ઘોર યાતના સહન કરી, કઠિન તપસ્યા આદિ કરી. તો પણ એ પાપથી મુક્ત નહીં થયા. કોઈ જીવ અતિ આવેશમાં આવીને રસપૂર્વક કોઈ કર્મ બાંધી લે અને આલોચના કર્યા વગર મરી જાય તો એ કર્મને ભોગવ્યા વગર બીજો કોઈ ચારો રહેતો નથી. એક દિવસ છોકરો સ્કૂલથી ઘરે આવ્યો. એને ખૂબ ભૂખ લાગી હતી. માઁ રસોઈ બનાવીને પાણી ભરવા ગઈ હતી. જેવી માઁ ઘરે આવી છોકરાએ ક્રોધમાં આવીને કહ્યું, “ક્યાં ફાંસીએ લટકવા ગઈ હતી કે આટલું મોડું થઈ ગયું?” માઁ ને પણ ગુસ્સો આવ્યો અને એણે પણ કહ્યું
શું તારા હાથ કપાઈ ગયા હતાં? કે તુ ખાવાનું લઈને ખાઈ ન શક્યો.” બંનેએ આલોચના કરી નથી. જેના કારણે આગળનાં ભવમાં માઁ ના હાથ કપાયા અને છોકરાને નિર્દોષ હોવા છતાં પણ ફાંસીએ ચડવું પડ્યું. પૂર્વભવમાં આલોચના નહીં કરવાથી મહાસતી સીતા પર અસતીત્વનું કલંક લાગ્યું. રાજા હરિશ્ચંદ્રને બાર વર્ષ સુધી ચંડાલના ઘરે નોકરી કરવી પડી. તારા રાણી ઉપર રાક્ષસી હોવાનો આરોપ આવ્યો અને પુત્રનો વિરહ સહવો પડ્યો. મહાસતી અંજનાસુંદરીએ પૂર્વ ભવમાં ૨૨ ઘડી સુધી પ્રભુની પ્રતિમાને કચરાના ડબ્બામાં છુપાવીને રાખી અને એનું પ્રાયશ્ચિત ન કર્યું. જેના ફલ સ્વરૂપે ૨૨ વર્ષ સુધી પતિનો વિરહ સહેવો પડ્યો. સાથે જ કુલ્ટા થવાનો કલંક આવ્યો અને જંગલમાં ભટકવું પડ્યું.
એના થી વિપરીત અર્જુનમાલી, ચિલાતીપુત્ર જેવા ખૂની પાપનો સ્વીકાર કરીને આલોચના કરીને એજ ભવમાં મોક્ષે ગયા. કુબેરસેના-કુબેરદત્ત અને કુબેરદત્તાએ સંસારની વાસનાને ખતમ કરીને શુદ્ધ પ્રાયશ્ચિત લઈને એજ ભવમાં સિદ્ધગતિ પ્રાપ્ત કરી. આ પ્રમાણે આલોચના નહીં કરવાથી નાના પાપો પણ બહુ મોટા થઈ જાય છે અને આલોચના કરવાવાળા ખૂની એવા મહાપાપી પણ એજ ભવમાં પાર થઈ જાય છે. અતઃ આલોચના કરવી જ જોઈએ.
પ્રાયશ્ચિત કરતી વખતે પ્રસ્તુત પાપની સાથે-સાથે અન્ય ભવોભવનાં પાપ પણ ધોવાઈ જાય છે. આજસુધી કેટલીય આત્માઓ આલોચના લેવાના ભાવ કરતા-કરતા, કેટલાંક આલોચના લેવા માટે ગુરુની સમીપ જતા-જતા, કેટલાંક આલોચના કરતા-કરતા, કેટલાંક આત્માઓ આલોચનાને વહન કરતા-કરતા મોલમાં ગયા છે. અતઃ જે ભવમાં પાપ કર્મ કર્યું હોય, એજ ભવમાં આલોચના થઈ જાય તો એ કર્મ સર્વથા નિર્મુલન થઈ શકે છે. અન્યથા આગલા ભવમાં એને માત્ર ભોગવવા સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય રહેતો નથી.