________________
c
YYYYYYYYYYYY
જ્ઞાન એટલે શું? – જ્ઞાન એ આત્માનું એક વિશેષ ગુણ છે. કોઈ પણ પદાર્થની જાણકારી પ્રાપ્ત થવી, એને જ્ઞાન કહેવાય છે. જ્ઞાનના કેટલા પ્રકાર છે? જ્ઞાનના બે પ્રકાર છે. (૧) સમ્યકજ્ઞાન-વિવેક સહિત યથાર્થ વસ્તુને જાણવું. (૨) મિથ્યાજ્ઞાન-મોહ, રાગ, દ્વેષ, અવિવેક દ્વારા વસ્તુની જાણકારી. જ્ઞાનના કેટલા ભેદ છે? જ્ઞાનના પાંચ ભેદ છે. (૧) મતિજ્ઞાન - મન અને પાંચ ઈન્દ્રિયોની સહાયતાથી થવાવાળું જ્ઞાન મતિજ્ઞાન. (૨) શ્રુતજ્ઞાન - જે સાંભળવાથી થાય છે. અર્થાત્ શાસ્ત્ર વચનથી થવાવાળું જ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન. (૩) અવધિજ્ઞાન- ઇન્દ્રિયોની સહાયતા વગર મર્યાદિત દ્રવ્યાંદિને જેનાથી જાણી શકાય છે. એ અવધિજ્ઞાન છે. આ જ્ઞાન દેવ-નારકીને જન્મથી હોય છે. મનુષ્ય, તિર્યંચને લબ્ધિ હોય તો જ થાય છે. અહીં સુધીના ત્રણ જ્ઞાન સમ્યકત્વને જ્ઞાન રૂપમાં અને મિથ્યાત્વીને અજ્ઞાનરૂપમાં પરિણમે છે. (૪) મનઃ પર્યવજ્ઞાન - જે જ્ઞાનથી અઢી દ્વીપમાં રહેલા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના મનના ભાવોને જાણી શકાય છે. (૫) કેવલજ્ઞાન - આ જ્ઞાનથી ત્રણે કાળના સર્વ જીવોના સર્વ પર્યાયોને એક સાથે એક જ સમયમાં જાણી શકાય છે એટલે કે જેમાં જગતની એક પણ વસ્તુ અજ્ઞાત નથી રહેતી, એ કેવલજ્ઞાન છે. ફલાલ વાલેલું કt: ૧. વાચના - નિર્જરા માટે યથોચિત સૂત્રને આપવું અથવા ગ્રહણ કરવું. આનાથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મની નિર્જરા થાય છે. ૨. પૃચ્છના - ગુરુની પાસે શીખી ગયેલ વિષયનું ચિંતન કરવું અને એમાં ઉત્પન્ન થયેલી શંકાઓને જિજ્ઞાસાપૂર્વક પૂછવું. એનાથી આકાંક્ષા-મોહનીય કર્મનું ક્ષય થાય છે. ૩. પરાવર્તના - ગુરુથી પ્રાપ્ત સમાધાનથી જે વિષય નિઃશંક થયુ હોય, એને યાદ કરવું અને એનું વારંવાર સ્વાધ્યાય કરવો. એનાથી વ્યંજન (અક્ષર)ની લબ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
