________________
ગર્ભાવસ્થાનું. માતાના અપવિત્ર ઉદરમાં જીવ નવ-નવ માસ સુધી દુઃખ સહન કરે છે. બીજું દુઃખ બતાવ્યું છે જન્મનું. ત્રીજું દુઃખ બતાવ્યું છે યૌવનકાળમાં થના૨ વિષયસુખોના સંયોગ-વિયોગનું. ચોથું બતાવ્યું છે વૃદ્ધાવસ્થાનું અને પાંચમું દુઃખ બતાવ્યું છે મૃત્યુનું !
એક ગુજરાતી કાવ્યમાં આ દુઃખોનું વર્ણન ખૂબ જ હૃદયસ્પર્શી રીતે કરવામાં આવ્યું છે - એની ભાષા સરળ ગુજરાતી છે. સમજમાં આવી જાય એવું કાવ્ય છે. જિનવર પ્રભુની સામે કવિશ્રી ન્યાયસાગરજી પોતાને નટ (એક્ટ૨) કહીને આખી વાત કરી રહ્યા છે. સાંભળો :
હું તો નટવો થઈને નાટક એવાં નાચ્યો હો જિનવરિયા ! પહેલાં નાચ્યો પેટમાં, માતાના બહુવાર, ઘોર અંધારી કોટડી, ત્યાં કુણ સુણે પોકાર....
ત્યાં માથું નીચું ને છાતી ઊંચી હો જિનવરિયા..........હું તો. ૧ હાડમાંસનું પીંજરું, ઉપર મઢિયો ચામ, મલમૂત્ર માંહે ભર્યો, મેં માન્યું સુખનું ધામ,
ત્યાં નવ-નવ મહિના, ઊંધે મસ્તક લટક્યો હો જિનવરિયા ! ૨ ક્રોડક્રોડ રોમ-રોમમાં કરી ધગધગતી સોય,
ભોંકે જો કોઈ સામટી, કષ્ટ અષ્ટગણું હોય,
પછી માતાને મેં જમનાં દ્વાર દેખાડ્યાં હો જિનવરિયા ! ૩
બાંધી મૂઠી દોયમાં હું લાવ્યો પુણ્ય ને પાપ, ઉંવાં ઉંવાં કરી હું રહું, જગમાં હર્ષ ન માય,
પછી પડદામાંથી રંગભૂમિ પર, આવ્યો હો જિનવરિયા ! ૪ પારણિયામાં પોઢીયો ને માતા હાલો ગાય,
ખરડાયો મલમૂત્રમાં, અંગુલી મુખ જાય,
પછી ભીનામાંથી સૂકામાં, સુવડાવ્યો હો જિનવરિયા ! પ છોટાનો મોટો થયો, રમતો ધૂળીમાંય,
પિતાએ પરણાવીયો, માતા હરખ ન માય.
પછી નારીનો નચાવ્યો થે-ચૈ નાચ્યો હો જિનવરિયા ! ૬
કુટુંબ ચિંતા કા૨મી - ચૂંટ કલેજા ખાય,
એથી તો ભલી ડાકણી, મનડું મોહી મુંઝાય.
જાણે કોશીટાનો કીડો, જાલ ગુંથાયો હો જિનવરિયા ! ૭ દાંતો ને દાઢો પડી, ને નીચાં ઢળિયાં નેણ, ગાલોની લાલી ગઈ, ખૂ ખૂ થઈ ગઈ રેન.
સંસાર ભાવના
૧૯૧