________________
૧૪
શ્રી સંવેગ રંગશાળા ગ્રંથનો ગુજરાતી અનુવાદ : દ્વાર પહેલું જે વિદ્યાધર હોય, તો તે પણ ભૂમિચરી(માનુષી)ને વછે નહિ. (૧૫૩) અને જે વિદ્યાસિદ્ધ હોય તે નિ તે પણ વિશિષ્ટ રૂપવાળી પાતાલ કન્યા વગેરે દિવ્ય સ્ત્રીઓ હેવા છતાં આ સ્ત્રીને કેમ અનુસરે ? (૧૫૪) અથવા (પાસવિસપિર) નજીકમાં ફરતા મરણને કારણે ધાતુભ થએલા કેનું કોનું હૃદય અકાર્ય કરવા ન ઈચ્છે? (૧૫૫) અથવા આવા વિચારથી શું ? તે ભલે કઈ પણ હેય, વર્તમાનમાં તેની ઉપેક્ષા કરવી એગ્ય નથી. જે હું સ્ત્રીની પણ રક્ષા ન કરી શકું, તે પૃથ્વીમંડલની (રાજ્યની) રક્ષા કેવી રીતે કરીશ? (૧૫૬) વળી મારું આ કલંક લાંબા કાળ સુધી અન્ય દેશોમાં પણ વિસ્તરશે. (જાહેર થશે.) આ કારણે રામચંદ્રજી પણ સીતાને (લાવવા) માટે લંકા ગયા હતા. (૧૫૭) તેથી તે દુરાચારી
જ્યાં સુધી દૂર દેશમાં પહોંચી ન જાય, ત્યાં સુધીમાં હું સ્વયંમેવ ત્યાં જઈને તે અનાર્યને શિક્ષા કરું.(૧૫૮) અને એ રીતે)ઘણા કાળથી શીખેલી મારી તંભની વગેરે વિદ્યાઓના બળની પરીક્ષા કરું. એમ ચિંતવીને કેટલાક સુભટો સાથે રાજા ચાલ્યો. (૧૫) તે પછી રાજાને જતા જાણીને તેની પાછળ (મેટું સૈન્ય ચાલ્યું. તેનું વર્ણન પાંચ ગાથાથી કહે છે કે-) ચાલતા ઉંચા હાથીઓથી અતિ ભયંકર, મગર વગેરે ચિહ્નોવાળી ધ્વજાઓના સમુહથી શોભતા રથવાળું, શ્રેષ્ઠ એવા સેવકેના રસપણથી કાઈ (પૂરાઈ) ગયેલી દિશાઓવાળું, દિશાચક્રમાં (સર્વ દિશાઓમાં) ચાલતા (ફેલાએલા) ઘોડાઓના સમુહવાળું, ગણનાયકે અને દંડનાયકેથી યુક્ત, યુવતીઓને અને કાયરને ભય પમાડનારું, (ઉપસ્કર=) યુદ્ધસામગ્રીથી લાદેલા ઊંટોના સમુહવાળું, વેગવાળા વાહને વશથી (ચાલવાથી) ઉખડી (ઉડી) રહેલી ભૂમિની રજવાળું, રત્નના શ્રેષ્ઠ અલંકારોના વિસ્તારવાળું, (અર્થાત્ જેમાં સુભટો, હાથી, ઘોડાઓ વગેરે રત્નના અલંકારથી ભૂષિત છે.) છૂરી વગેરે મહાશથી ભયજનક, ભયથી કંપતા બાળકોને રસ્તેથી નસાડતું, (પ્રહસંત=) પ્રસન્ન થએલા (માગધેe) ભાટ-ચારણે જેમાં બિરુદ બેલી રહ્યા છે તેવું, ઘોડાઓના હેવા રવથી ત્રાસ પામતા (સિંખલય= ) ઊંટોના સમુહવાળું, (લયણ= ) છાપરાના (અગ્રભાગે= ) ઉપર ચઢેલા (અગિભિ=') મનુષ્ય વડે (સવિય= ) જેવાતું, હર્ષથી વિકસિત નેત્રવાળા મહાસુભટવાળું, બળવાન શત્રુઓને ક્ષય કરવામાં એક સમર્થ અને પ્રાપ્ત કર્યું છે અતિ તેજ (યશ=શભા) જેણે, તેવું મોટું ચતુરંગ સૈન્ય નગરમાંથી તુર્તજ મહસેન રાજાની પાછળ નીકળ્યું. (ચાલ્યુ) (૧૬૦ થી ૧૬૪) હવે તે સમગ્ર સૈન્યથી પરિવરેલે, શ્રેષ્ઠ ઘેડા ઉપર બેઠેલે અને જેના ઉપર ઉંચુ વેત છત્ર (ધરેલું) છે, તે રાજા જ્યારે છેડે દૂર ગયે, (૧૬૫) ત્યારે ગંડસ્થળ (ગાલ) કંઈક વિકસિત થાય તે રીતે ધીમું હસીને તે પુરુષ એક રાજા સિવાય બીજા સમગ્ર સૈન્યને થંભાવી દીધું. (૧૬૬) રાજા પણ તે સમગ્ર સૈન્યને ચિત્રલિખિત જેવું થંભેલું જેઈને અત્યંત વિસ્મય પામીને વિચારવા લાગ્યો કે– (૧૬૭) અહા હા ! મહાપાપી છતાં આ આવી (સંદર) શક્તિવાળે કેમ? અથવા (શક્તિવાળ છતાં) જ્ઞાનીઓએ નિષેધ કરેલું આવું અકાર્ય કેમ કરે? (૧૬૮) હું માનું છું કે તે સ્થંભનાદિ કરનાર મંત્રે પણ એવા જ (અધમ) હશે, તેથી