________________
રત્યાયના ગુણદોષ અને વસુ-નારદને પ્રબંધ શિલાના અંતરે રહેલો હરિણ સ્પષ્ટ દેખાય છે. (પછી મેં વિચાર્યું કે-) તે આશ્ચર્ય કારક રત્ન રાજાને જ યોગ્ય છે, તેથી તમને કહેવા માટે આવ્યો છું. (પ૭૩૦) તે સાંભળીને રાજાએ તે સ્ફટિકની શિલાને ગુપ્ત રીતે મંગાવીને સિંહાસન ઘડવા માટે કારીગરોને સેંપી. (૫૭૩૧) તેનું સિંહાસન બનાવીને સભામંડપમાં સ્થાપેલા તેના ઉપર બેઠેલે રાજા આકાશતળમાં (અદ્ધર) બેઠેલા જેવો દેખાય છે. (૫૭૩૨) નગરલોક વિસ્મય પામ્યો અને શેષ રજાઓમાં પ્રસિદ્ધિ થઈ કે-વસુરાજા સત્યના પ્રભાવે આકાશમાં (અદ્ધર) બેઠેલે રહે છે. (૫૭૩૩) અને તેવી પ્રસિદ્ધિને (સાચવવા) માટે (તેણે) તે સર્વ કારીગરોને વિનાશ કર્યો. લોકો દૂર રહીને જ વિજ્ઞપ્તિ (વાત વગેરે) કરવા પામે (ક) છે. (કેઈને નજીક આવવા દેતો નથી.) (૫૭૩૪) એમ (પાઠાં કાલેe સમય જાય છે અને તે પર્વત તથા નારદ (પણ) શિષ્યને પિતાપિતાના ઘેર વેદનું રહસ્ય ભણાવે છે. (પ૭૩૫) અન્ય પ્રસંગે ઘણા શિષ્યોથી પરિવરેલા નારદ પૂર્વ નેહથી અને પિતાના ગુરુને પુત્ર માનીને પર્વતની પાસે ગયા. પર્વતે તેમને વિનય કર્યો અને બને વાતમાં પડયા. પ્રસંગોપાત અતિ મૂઢ પર્વતે પૂર્વે યજ્ઞના અધિકાર સંબંધી અડધું વ્યાખ્યાન કરેલું. “અનેf spa' '—એ વેદના પદને “અ વડે એટલે બકરાઓ વડે” યજ્ઞ કર, એમ પિતાના શિષ્યોને સમજાવ્યું. (૫૭૩૬ થી ૩૮) તેથી નારદે કહ્યું કે-અહીં (આ વિષયમાં) અજ એટલે ત્રણ વર્ષ વીતેલા (ફરી ઊગે નહિ તેવા જૂના) જે વ્રીહી વગેરે, તેના વડે જ યજ્ઞ કરે, એમ ગુરુએ કહ્યું છે. (પ૭૩૯) એ વચનને પર્વતે ન માન્યું, મોટો વિસંવાદ (વિવાદ) થયો અને જે વાદમાં છતાય (હારે), (તેની) જીભને છેદ કરે, એવી પ્રતિજ્ઞા કરી. (૫૭૪૦) તથા સાથે ભણેલે હાવાથી વસુરાજા (આ વિષયમાં કહે તે) પ્રમાણ, એવી વ્યવસ્થા કરી. પછી નારદને સત્યવાદી જાણીને તેની (પર્વતની) માતા ભય પામી કે-
નિચે હવે મારે પુત્ર જહાછેદથી મરણ પામશે, માટે રાજાને જણાવું, એમ માનીને તેણી વસુરાજાના ઘેર ગઈ. (૫૭૪૧-૪૨) ગુરુભાર્યા માનીને રાજાએ ઊભા થઈને વિનય કર્યો. તે પછી એકાન્તમાં તેણીએ નારદ અને પર્વતનો સઘળે વૃત્તાન્ત તેને કહ્યો. (૫૭૪૩) વસુએ કહ્યું કે-હે માતા! કહો, આમાં મારે શું કરવાનું છે? તેણીએ કહ્યું કે-મારો પુત્ર જેમ જીતે તેમ કરો. (પ૭૪૪) (તેને) આગ્રહી સ્વભાવપણાથી વસુરાજાએ એ પણ સ્વીકાર્યું અને બીજા દિવસે બન્ને પક્ષે તેની પાસે આવ્યા. (૫૭૪૫) સત્ય શ્રાવણું કરીને (સત્ય હકીકત સંભળાવીને) પછી નારદે કહ્યું કે-હે રાજન્ ! તું આ વિષયમાં ધર્મને કાંટે છે, તું સત્યવાદીઓમાં અગ્રેસર છે, તેથી કહે કે-“અજેહિ જફ્ટવ '_એની ગુરુએ કેવી રીતે વ્યાખ્યા કરી છે? ત્યારે પિતાના સત્યવાદીપણાની પ્રસિદ્ધિને તજીને રાજાએ કહ્યું કે-હે ભદ્ર! “અહિં એટલે બકરાઓ વડે જવં=યજ્ઞ-પૂજા કરવી -એમ કહ્યું છે. એમ બેલતાં જ “અતિ ખોટી સાક્ષીને કરનાર છે”—એમ માનીને કુપિત થએલી કુળદેવીએ ફટિકના સિંહાસનથી નીચે પાડીને તેને મારી નાંખ્યો અને તેની પછી બીજા પણ તે સિહાસને