________________
૧૮
સર્વથા શાન્ત કરી, જે નિરાલંબન ધ્યાન દ્વારા પરમ તત્વમાં લીન બનીશ, તે ભવભ્રમણ અવશ્ય અટકી જશે. (ગા. ૧૯૨૭-૨૮)
બાકીનાં દ્વારામાં પણ આરાધનામાં ઉપયોગી અનેક મહત્વની બાબત દર્શાવી છે. એકંદર આ પરિકર્મ દ્વારમાં ચતુવિધ શ્રીસંઘને ઉપગી આરાધનાની પુષ્કળ સામગ્રીને સંગ્રહ છે. અને એ દ્વાર પૂર્ણ કર્યું છે.
(૨) પરગણુસંક્રમણ અને (૩) મમત્વવિમોચન દ્વારમાં આચાર્ય વગેરે પદને પણ આત્મસમાધિ માટે પરગચ્છમાં જવાનું અને સ્વગચ્છની બાહ્ય જવાબ દારીઓ અને મમતાથી મુક્ત થવાને જે ઉત્તમ વિસ્તૃત વિધિ બતાવ્યો છે, તે તે કાળની અંતિમ આરાધનાની ભવ્યતાની ઝાંખી કરાવે છે તથા વર્તમાનમાં લુપ્તપ્રાયઃ થએલા આ વિધિને પુનઃ જીવંત બનાવવાની પ્રેરણા આપે છે.
(૪) સમાધિલાભદ્વાર-સર્વ મુમુક્ષુ આત્માઓનું ધ્યેય “પરમ સમાધિ છે, તેને પ્રાપ્ત કરવાના વિવિધ ઉપાયો જણાવ્યા છે. તેમાં પહેલા અનુશાસ્તિદ્વારમાં સમાધિ માટે ખાસ જરૂરી બાબતેના હેય અને ઉપાય-એમ બે ભાગમાં નિર્દેશ કર્યો છે. તેમાં ઉપાદેય વિભાગમાં નમસ્કાર, ચાર શરણ, દુષ્કૃત ગહ અને સુકૃત અનુમોદનાએ ચાર પ્રધાન દ્વારે છે. તે અંગે થોડું વિચારીએ.
(૧) નમસ્કારનું અદભૂત માહાસ્ય-મહામંત્રના અભૂત પ્રભાવ-પ્રતાપને વર્ણવતાં કહ્યું છે કે-નમસ્કાર મહામંત્ર ભવાટવીમાં શરણભૂત, અસંખ્ય દુઃખને નાશક અને મોક્ષપદપ્રાપક છે, તેમજ સર્વ કલ્યાણરૂપ કલ્પવૃક્ષનું અવંધ્ય બીજ છે. ત્રણેય લેકમાં અતિ અદ્ભૂત એવી દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને આશ્રીને જે કોઈ સામગ્રી જીવને મળે છે, તે સર્વ મહામંત્રના શરણનો જ મહિમા છે. વધારે શું? તે નમસ્કાર ભવ્યાત્માઓને શાશ્વત સુખ અને તે દરમ્યાન સંસારમાં પણ વિવિધ અનુપમ સુખની ભેટ કરે છે.
જેમ સેનાપતિ સૈન્યનો પતિ અને સાચા માર્ગદર્શક છે, તેમ ભાવનમસ્કાર પણ દર્શન-જ્ઞાન–ચારિત્ર-તપનો નાયક અને તે સર્વને યથાસ્થાન યેજક છે. સેનાપતિ વિના સેના વિજય ન મેળવે, તેમ ભાવનમરકાર વિના અનંત વાર દ્રવ્યલિંગ ધારણ કરવા છતાં મેહને જીતી શકાય નહિ.
મહામંત્રની આરાધના-મંદ પુણ્યવાળાને પ્રાપ્ત થતી નથી, માટે સુજ્ઞ ભવ્યાત્માઓએ અતિ પુણ્ય પ્રાપ્ત મહામંત્રની આરાધનામાં ચિત્તને સતત જોડવું જોઈએ.
જીવના પ્રત્યેક પ્રસંગમાં મહામંત્રનું રટણ, સ્મરણ, શરણ અને વારંવાર તેની અર્થભાવના–અનુપ્રેક્ષા કરવી જોઈએ.