Page Text
________________
૭.
૫. ઉપચારવિનય-પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષમાં ગુણી આત્માઓ પ્રત્યે કુશળ યોગોને, મન-વચન-કાયાને પ્રવર્તાવવાથી, અકુશળને રોકવાથી થાય છે. ઉપચારને અર્થ અહીં સેવા, વંદન આદિ ક્રિયાઓ હોવાથી કાયિક, વાચિક અને માનસિક ક્રિયાને અહીં ઉપચારવિનય કહૃાો છે.
એ રીતે વિનયગુણ માટે પાંચેય આચારનું યથાર્થ પાલન આવશ્યક છે. ઉપરાંત વિનયનું પાંચેય આચારમાં સ્વતંત્ર સ્થાન હોવાથી તે પંચાચારસ્વરૂપ પણ છે. જેમ કે-જ્ઞાનાચારમાં વિનય અને બહુમાનરૂપે, દર્શનાચારના ૬૭ ભેદ પૈકી વિનયના દશ ભેદરૂપ, ચારિત્રના સત્તર ભેદમાં માર્દવરૂપે, તપના બાર ભેદમાં અત્યંતર તારૂપે વિધાન છે, એમ વીર્યાચાર સંપૂર્ણ વિનયરૂપ છે.
આરાધનામાં વિનયનું એવું મહત્ત્વ છે કે શ્રી દશવૈકાલિકનું નવમું અને શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રનું પ્રથમ અધ્યયન સંપૂર્ણ વિનયપ્રરૂપક છે, એમ વિનયની બહુવિધ અનિવાર્યતા જણાવી છે.
વિનય વિના લૌકિક-લે કોત્તર કોઈ કાર્ય સિદ્ધ થતાં નથી; વિદ્યા, મંત્ર વગેરે પણ ગુરુવિનયપૂર્વક સિદ્ધ થએલા જ હિતકર બને છે, અન્યથા વિડંબનારૂપ પણ બની જાય છે.
વિનય આઠેય કર્મોનું વિનયન-નાશ કરે છે, માટે જ તેનું વિનય નામ સાર્થક હવા ઉપરાંત સર્વ અનુષ્ઠાન-ધર્મોનું તે મૂળ છે.
શ્રી મહામંત્ર નવકારનો જે અદૂભૂત મહિમા અને તેની અસાધારણ પ્રભાવક્તા કહી છે, તે પણ એ કારણે કે-તેમાં પાંચેય પરમેષ્ઠિઓનો નમસ્કાર દ્વારા વિનય સચવાય છે. - વિનય પાંચેય આચારોમાં અનુસ્મૃત-વ્યાપ્ત હોવાથી પાંચેય આચારના પ્રતિપાદકો અને પાલકના વિનયરૂપ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર પણ પાંચેય આચારોમાં અને તેને પ્રરૂપક સમગ્ર દ્વાદશાંગ-કૃતમાં વ્યાપ્ત છે. સમાધિની પ્રાપ્તિ પણ વિનયના આસેવનથી થાય છે.
સમાધિદ્વારમાં–ભાવસમાધિનું સ્વરૂપ અને તેની અત્યન્ત ઉપાદેયતા સિદ્ધ કરી છે. ગ્રંથરચનામાં મુખ્ય ઉદ્દેશ સમાધિની પ્રાપ્તિ છે અને તે મનના વિજયથી જ થાય, માટે મનને શીખામણ આપવારૂપે તેને વશ કરવાની જે વિવિધ કળાઓયુક્તિઓ-ચાવીઓ બતાવી છે, તે મુમુક્ષુને અત્યંત ઉપકારી છે. સમાધિને મુખ્ય ઉપાય ધ્યાન” છે. તે માટે પોતાના મનને ભલામણરૂપે જણાવ્યું છે કે
“હે મન ! સદ્દગુરુએ કહેલા ઉપાયે વડે પ્રથમ સર્વવિઘ્ન વિનાશક સાલંબનપૈગરૂપ ધ્યાનને અભ્યાસ કરીને ખાદ્ય પદાર્થો અને સંજોગો સંબંધી ચિંતા-વિકલ્પોને
| SR No. | 006043 |
| Book Title | Samveg Rangshala Mahagranth Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhadrankarsuri |
| Publisher | Mahavir Jain S M P Sangh |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |