Page Text
________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
આત્મ-સ્વભાવ ઉપર જેની દ્દષ્ટિ નથી તે જીવ બધા આત્માઓને સમાન જાણતો નથી, પણ શરીરના ભેદથી તે જીવમાં ભેદ પાડે છે, તેથી તે બીજાને શત્રુ કે મિત્ર માને છે. તેને સમભાવ નથી
(૬) ‘હું જ્ઞાન સ્વભાવ છું અને બધા ય જીવો જ્ઞાનસ્વભાવી જ છે. એવી દૃષ્ટિમાં જ્ઞાનીને બધાય પર સમભાવ જ રહે છે, કોઈપણ જીવને જોતાં તેમના ઉપર રાગ-દ્વેષ થતો નથી, કેમકે તે શ્રદ્ધાનપૂર્વક જાણે છે કે જ્ઞાનસ્વભાવમાં કોઈ પરદ્રવ્ય કે પરજીવ લાભ કે નુકસાન કરતું જ નથી. પોતાના સ્વભાવના આશ્રયે જ બધાપર સમભાવ રહે છે.
‘હું અને બધા જીવો પૂર્ણ પરમાત્માસ્વરૂપે જ છીએ’ એવી દ્રવ્યદૃષ્ટિ વગર સમભાવ રહી શકે નહીં. ત્રિકાળી સ્વભાવના આધાર વગર પર્યાયબુધ્ધિ ટળે નહી અને સમભાવ આવે નહીં.
શત્રુ પ્રત્યેના દ્વેષ પરિણામ કે મિત્ર પ્રત્યેના રાગ પરિણામ તે વિકાર છે, તે આત્માની પર્યાયમાં થાય છે, અને તે ટાળીને સમભાવરૂપ વીતરાગ પરિણામ પણ આત્માની પર્યાયમાં જ થાય છે. તેને બદલે પોતાના સમભાવનું કે રાગ-દ્વેષનું કારણ પરને માને તે જીવ તો પોતાની પર્યાયની સ્વતંત્રતા પણ નથી માનતો. તેથી શત્રુને દેખીને એકતા બુદ્ધિનો દ્વેષ અને મિત્રને દેખીને એકતાબુધ્ધિનો રાગ તેને થાય છે, તેને અનંતો વિષમભાવ છે.
(૭) જ્ઞાની જાણે છે કે ‘મારા આત્મસ્વભાવમાં વિકાર નથી, પરને કારણે વિકાર થતો નથી. મારી વર્તમાન દશાની (જ્ઞાન-ગુણનું જધન્ય પરિણમન) નબળાઈ એકાગ્ર થવાની અસમર્થતાથી રાગ-દ્વેષ થાય છે, તેટલો હું નથી’ આવી માન્યતાથી જ્ઞાનીને સમભાવ છે.
(૮) જ્ઞાની જાણે છે કે-‘મારો સમભાવ કોઈ બીજાની અપેક્ષાથી નથી પણ મારા સ્વભાવના લક્ષે જ મારો સ્વભાવ છે. ’ મારો સમભાવ (૧) શરીરના આશ્રયે નથી, (૨) નિમિત્તો-પરદ્રવ્યોના આશ્રયે નથી, (૩) રાગના આધારે નથી, (૪)કર્મોના આશ્રયે નથી, (૫)દેવ-ગુરૂ-શાસ્ત્રના આધારે નથી, (૬) આ બધાને જાણનાર વર્તમાન જ્ઞાનની પર્યાય તેના આધારે પણ નથી. ‘હું ત્રિકાળી એક શુદ્ધ, સ્વતંત્ર વિકાર રહિત પૂર્ણ જ્ઞાનસ્વભાવ છું એવા સ્વભાવને આશ્રયે મારો સમભાવ છે” તેથી જ્ઞાનીને બધાપર સમભાવ છે.
(૯) અહીં તો પોતાના પૂર્ણ સ્વભાવમાં પર્યાય પરિણમી ગઈને પર્યાયબુધ્ધિ છૂટી ગઈ તે જ સમભાવ છે. ભગવાન આત્માની પ્રતીતિ કરીને તેના આશ્રયે જે સમભાવ પ્રગટચો તેનો કર્તા આત્મા પોતે છે, બીજો કોઈ સમભાવ કરાવનાર નથી. ક્ષણિકપર્યાય જેટલો જ આત્માને ન માનતાં આત્માના ત્રિકાળી સ્વભાવને માનવો તેને શાસ્ત્રો ‘દ્રવ્યદૃષ્ટિ' કહે છે, તે જ સમભાવ છે, તે જ ધર્મ છે.
எ
(૧૦) ‘અનાદિ-અનંત જ્ઞાનમૂર્તિ આત્મા છે, તે જ હું છું, વર્તમાન હાલતમાં જે રાગ-દ્વેષ થાય તે મારું કાયમનું સ્વરૂપ નથી, બીજો કોઈ તે રાગ-દ્વેષ કરાવતો નથી, મારી પુરુષાર્થથી નબળાઈથી
૫૭
| SR No. | 006039 |
| Book Title | Mahavir Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 202 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |