________________
શ્રી મહાવીર દર્શન આમ પ્રજ્ઞા વડે અંતરમાં જુદાપણું દેખવું અને પછી તે પ્રજ્ઞા વડે જ આત્મામાં એકાગ્ર થવું ને પુણ્ય-પાપના સર્વે ભાવો છોડવા. આ રીતે પ્રજ્ઞા” તે જ મુક્તિનો માર્ગ છે. જ્ઞાન તે જ મોક્ષનું કારણ છે.
(૧૦) આ કાંઈ શુભનો માર્ગ નથી. આ તો સ્વભાવનો માર્ગ છે. જે મૂળમાર્ગ અનંતકાળથી ચાલ્યો જ આવે છે. બધાય મહાન પુરુષો આ માર્ગને જાણીને આ જ માર્ગનો આદર કરે છે. ધર્માત્મા જીવો એક જ્ઞાયક ભાવ સિવાય અન્ય કોઈ ભાવોનો આદર કરતા નથી. ને તેને પોતાના માનતા નથી. સૌથી પ્રથમ તેઓ સ્વરૂપનો યથાર્થ નિર્ણય કરે છે. હું જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ ભગવાન આત્મા છું', અને પછી ભેદજ્ઞાન વડે ‘હું સર્વથા સર્વથી ભિન્ન છું' એમ પોતાના સ્વરૂપને જાણીને પોતાના ચૈતન્ય સ્વરૂપનો અનુભવ કરે છે.
(૧૧) પોતાની જે વસ્તુ છે તેને જાણ્યા વગર એક પ્રકારનો ધર્મ હોય જ નહિ. ધર્મની રીત એ જ છે કે : પોતાની જ્ઞાન શકિત વડે પહેલા આત્માને એમ જાણવો કે જે જ્ઞાન-દર્શન વડે ચેતનારો તે જ નિશ્ચયથી હું છું, બીજા બધા જે ભાવો છે તે હું નથી”.
(૧૨) જ્ઞાનીને સ્વભાવનો પ્રેમ છે, રુચિ છે ને વિકાર તથા સંયોગ પ્રત્યે ઉદાસીનતા પ્રવર્તે છે.
(૧૩) આ રીતે સ્વભાવનો આદર અને વિકારનો નિષેધ-એવું જે ભેદજ્ઞાન તે જ મુક્તિનો ઉપાય છે. જ્ઞાનીઓ સદાય પોતાને રાગથી ભિન્ન સ્વભાવપણે અનુભવે છે.
(૧૪) સાચી સમજણ તે જ મોક્ષનો ઉપાય છે. પુણ્ય તે મોક્ષનો ઉપાય નથી. આ ધર્મનું સત્ સ્વરૂપ છે.
(૧૫) પુણ્યવડે આત્માની સમજણ થવાની નથી અને ભવનો અંત આવવાનો નથી. માટે આ પંચમકાળે પણ આત્માની સમજણ એ જ કર્તવ્ય છે, એ જ ધર્મ છે અને એ અત્યારે પણ થઈ શકે છે.
(૧૬) પુય ગમે તેટલું ભેગું કરો પણ ધર્મ ન થાય, કેમકે પુણ્ય તે વિકાર છે અને સ્વભાવ અવિકારી છે, વિકારના ગુણાકારથી સ્વભાવની પ્રાપ્તી ન થાય એટલે કે પુણ્ય કરતાં કરતાં કોઈ કાળે ધર્મ થાય નહિ.
(૧૭) જેવો પોતાનો ગુણ (ત્રિકાળી સ્વભાવ) છે, તેવો ઓળખીને તે ગુણના આકારે પોતાની પરિણતિ કરે તો તે સાચો ગુણાકાર છે અને જે પુણ્ય-પાપના પરિણામ થાય છે તે બધાય ને આત્મામાંથી બાદ કરીને એકલો સ્વભાવ બાકી રાખવો તે સાચી બાદબાકી-(ભેદજ્ઞાન). ગુણની
(૨૭)