________________
જ
શ્રી મહાવીર દર્શન જર્જરી પ્રતિકૂળ સંયોગ હોતા જ નથી. એ માત્ર જ્ઞાનના જોય જ હોય છે. કારણ કે તેઓ તો પોતાની તેમજ પરની પરિણતિને જાણતા- દેખતા જ હોય છે. આવી નિર્વિકારી સૌમ્યપ્રકૃતિ જોઈ એ સ્થાણુરૂદ્ર પણ શાંત થઈ ગયો અને હારીને મુનિને વંદન કરી ચાલ્યો ગયો.
પ્રત્યેક દ્રવ્યની પૂર્ણ સ્વતંત્ર સત્તા છે, એના સારા-નરસા પરિણામ પોતાને આધીન છે, એમાં પરનો કોઈ હસ્તક્ષેપ નથી હોતો. જેવી રીતે આત્મા પોતાનો સ્વભાવનો કર્તા-ભોકતા સ્વતંત્રરૂપથી છે એ પ્રકારે પ્રત્યેક આત્મા પોતાના વિકારનો પણ કર્તા-ભોકતા સ્વયં પોતે જ છે. આ રહસ્યને ઊંડાણથી જાણવાવાળા મહાવીર આવા બધા જ પરિષહ અને ઉપસર્ગના સમયે સર્વથા બધાથી દૂર જ થયા રહ્યા. એમની તો એક જ સાધના હતી. સ્વરૂપની એકાગ્રતા, એકાગ્રતાનો પ્રચંડ પુરૂષાર્થ અને પ્રચુર સુખનો શાંતીનો અનુભવ આવી રીતે એ જમ્બર સાધના બાર વર્ષ સુધી નિરંતર ચાલુ જ રહી અને હવે એની પૂર્ણતાનો સમય પાકી ગયો હતો. એ હવે વિચારીએ. આમ અંતર અને બાહ્ય ઘોર તપથ્થકરણ કરતાં તેમને બાર વર્ષ પૂરા થયા, બેંતાલીસ વર્ષની ઉમરે આત્મલીનતાની સ્થિતિમાં અંતરમાં રહેલી સૂક્ષ્મ રાગવૃત્તિનો પણ અભાવ કરી, પોતાની જ્ઞાન પર્યાયને સ્વભાવમાં પ્રચંડ પુરૂષાર્થ વડે બે ઘડી એકાગ્ર કરી, શુકલ ધ્યાનમાં પૂર્ણ વીતરાગતા દશા પ્રાપ્ત કરી લીધી. કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કર્યું પૂર્ણ વીતરાગતા પ્રાપ્ત થતાં જ તેમને પૂર્ણ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પણ થઈ. મોહ-રાગ-દ્વેષ-રૂપી શત્રુઓને સંપૂર્ણપણે જીતી લેવાથી તેઓ સાચા અર્થમાં મહાવીર બન્યા. એ સમય આવી પહોચ્યો. લિંકા ગામની નજીક ઋજુવાલિકા નદિના કિનારે મનોહર નામના વનમાં શાલવૃક્ષ નીચે પૂર્ણ શુકલધ્યાનની અવસ્થામાં ઉપયોગની એકાગ્રતા પોતાના જ શુધ્ધ આત્માનો આશ્રય કરી પરિણામોની અત્યંત શુદ્ધ દશા પ્રગટ થઈ. આ એક અત્યંત ઉગ્ર પુરૂષાર્થની વાત છે. અખંડ ધારાવારી જ્ઞાનથી અંતરમાં વિદ્યમાન સુક્ષ્મ રાગનો અભાવ કરી પૂર્ણ વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત થઈ અને સાથે-સાથે પૂર્ણજ્ઞાન કેવળજ્ઞાન પણ પ્રાપ્ત થયું. પૂર્ણ વીતરાગી અને સર્વજ્ઞ થવાને લીધે તેઓ ભગવાન તરીકે પ્રતિષ્ઠા પામ્યા. તે જ સમયે તીર્થકર’ નામના મહાપુણ્યનો ઉદય થવાથી તેમને તીર્થંકર પદવી પ્રાપ્ત થઈ અને તેઓ તીર્થકર ભગવાન મહાવીર’ નામે સંસારમાં ખ્યાતી પામ્યા.
સૌધર્મ ઈન્દ્રને તત્કાળ વિશેષ ચિન્હોથી સમજ પડી કે તીર્થકર મહાવીરને પૂર્ણ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ ગઈ છે અને તુરત જ અહીંયા આવીને પૂર્ણ ઉત્સાહની સાથે કેવળજ્ઞાન-કલ્યાણકનો મહોત્સવ કર્યો અને કુબેરે શીધ્ર સમવસરણની રચના કરી નાખી. તીર્થકર ભગવાનની ધર્મસભાને સમવસરણ કહેવામાં આવે છે. એક સુંદર ગોળાકાર સભામંડપની રચના થઈ ગઈ જેના મધ્યમાં ભગવાનને વીસ હજાર ફૂટ ઊંચે બેસવાની વ્યવસ્થા હોય છે અને ચારે બાજુ બાર વિભાગોમાં રચિત શ્રોતાઓને બેસવાની વ્યવસ્થા હોય છે. તેમાં દરેક પ્રાણીને પ્રવેશ કરવાનો અધિકાર હોય છે. નાના-મોટાનો કોઈ ભેદ હોતો નથી. આજુબાજુ બધા જ દેશોમાં દુન્દુભિની ઘોષણા કરવામાં