Page Text
________________
જજનેર શ્રી મહાવીર દર્શન
(૨૦) આત્મા કેવી રીતે જાણી શકાય? તો કહે છે - ચૈતન્ય શક્તિની પ્રગટતા જ્ઞાન અને દર્શન છે. તેમાં જ્ઞાન સાકાર છે, પ્રગટ છે, અનુભવ ગોચર છે, તેથી તેના દ્વારા આત્મા જાણી શકાય છે. જ્ઞાન સાકાર છે એટલે શું? જ્ઞાન સાકાર છે એટલે જ્ઞાનમાં સ્વ-પરને ભિન્ન ભિન્ન સ્પષ્ટ જાણવાનું સામર્થ્ય છે. દર્શનમાં સ્વ-પરનો ભેદ પાડીને દેખવાની શક્તિ નથી. દર્શન તો વસ્તુના સામાન્ય અવલોકન માત્ર છે. દર્શનમાં તો અસ્તિમાત્ર છે બસ એટલી જ વાત. દર્શન ભેદ પાડીને દેખતું નથી, જ્યારે જ્ઞાન સાકાર હોવાથી વસ્તુને સ્વ-પરના ભેદ સહિત જાણવાની શક્તિવાળું છે. તેથી જ્ઞાન દ્વારા જ આત્મા ભિન્ન જાણી શકાય છે.
(૨૧) આત્મા દયા, દાન આદિ વિકલ્પથી જણાય નહિ, અતિ આદિ ગુણથી જણાય નહિ, સામાન્ય ચિન્શક્તિ ત્રિકાળ ધ્રુવ છે તેનાથી જણાય નહિ અને ચૈતન્યની પ્રગટ વ્યક્ત દશા દર્શન અને જ્ઞાન છે તેમાંથી દર્શનથી પણ જણાય નહિ, પણ સાકાર પ્રગટ વ્યક્ત જે અનુભવ ગોચર જ્ઞાન તે જ્ઞાનથી જ આત્મા જણાય છે. અહાહા..! જ્ઞાનની પ્રગટ-વ્યક્ત દશામાં દેહાદિ પરથી ભિન્ન આત્મા જાણવામાં આવે છે માટે જ્ઞાન દ્વારા જ આત્મા ભિન્ન ઓળખી શકાય છે.
(૨૨) આત્મામાં અનંત ધર્મો છે, અનંત ગુણ છે, પણ જ્ઞાનને જ એકને આત્માનું તત્ત્વ કેમ કહ્યું છે? કારણ કે જ્ઞાનમાં જ સ્વ-પરને ભિન્ન ભિન્ન જાણવાની શક્તિ છે. આત્માનું જ્ઞાન જ યથાર્થ લક્ષણ છે, જ્ઞાન વડે જ આત્મા જાણવામાં આવે છે. જો કે દર્શન ચૈતન્ય શક્તિનો અંશ છે, તો પણ તે સામાન્ય અસ્તિપણે દેખવા માત્ર છે, નિર્વિકલ્પ છે. આ દર્શન તે સમ્યગ્દર્શનની વાત નથી. આ તો દર્શન ઉપયોગની અહીં વાત છે. દર્શન છે તે નિર્વિકલ્પ છે. અર્થાતુ તે સ્વ-પરનો ભેદ પાડી જાણે છે. આમ આત્માને જાણવાની શક્તિ જ્ઞાનમાં જ છે. તેથી જ્ઞાનને જ આત્મા કહેવામાં આવ્યો છે.
(૨૩) જ્ઞાન તે આત્માનું પ્રધાન તત્વ છે, કેમ કે જ્ઞાન વડે જ ભિન્ન આત્મા ઓળખાય છે. હા, પણ એમાં બાહ્ય નિમિત્ત હોય છે કે નહિ? નિમિત્ત બહારમાં હોય છે ને, નિમિત્ત નથી હોતું એમ કોણ કહે છે? પણ નિમિત્ત અંતરંગ ઉપાદાનનું કાંઈ કરે છે એમ નથી, નિમિત્ત કાર્યનું કર્તા નથી એમ વાત છે. આત્મા જ્ઞાનથી પોતાને જાણે ત્યારે બાહ્ય નિમિત્ત-પણે બીજી ચીજ ભલે હો, ગુરૂ હો, દેવ હો, શાસ્ત્ર હો, વિકલ્પ હો, પણ એ બધા વડે આત્મા જાણવામાં આવે છે એમ નથી, જ્ઞાનથી જ આત્મા જાણવામાં આવે છે. તે પણ ક્યારે? જ્ઞાનને સ્વસમ્મુખ કરે ત્યારે. સ્વસમ્મુખ થયેલા જ્ઞાનથી જ ભિન્ન આત્મા જાણવામાં આવે છે.
(૨૪) આત્મા જ્ઞાનમાત્ર છે એમ કહ્યું છે ને? એનો અર્થ એ થયો કે અંદરમાં (પર્યાયમાં) જે રાગ છે તે પણ આત્મા નથી. ભગવાન આત્મા જ્ઞાન-જ્ઞાન-જ્ઞાનપણે તત્ છે અને તે જ અતત્ છે
| SR No. | 006039 |
| Book Title | Mahavir Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 202 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |