________________
૬૪
જોઈએ, કે હું આવો મહાન પદાર્થ-એમ નિરાલંબનપણે કોઈના આધાર વિના અધ્ધરથી ધૂન ચાલતાં ચાલતાં એવો રસ આવે કે બહારમાં આવવું ગોઠે નહિ. હજુ છે તો વિકલ્પ પણ એમ જ લાગે કે આ હું..., આ હું.... એમ ઘોલનનું ોર ચાલતાં ચાલતાં એ વિકલ્પો છૂટીને અંદરમાં ઉતરી જાય છે.
૩. જુઓ, અહીં પ્રયોગની વાત કરી છે. એટલે કે માત્ર વિચાર કરવાની વાત કરી નથી. જો કે વિચાર દશા વિના જ્ઞાન દશા થતી નથી. તત્ત્વની વિચારણા માં પણ સ્થૂળ વિચારણા છોડીને સૂક્ષ્મ વિચારણા ચાલે, તે પછી જ્ઞાન દશા થવી સંભવે છે. તેવો ક્રમ છે. ખરેખર તો પ્રયોગ શરૂ થવો તે પુરૂષાર્થના તબક્કાનો પ્રારંભ છે. અર્થાત્ વીર્ય ગુણની પર્યાયમાં સ્વ કાર્ય કરવાની ઉત્તેજના થતાં વિચારનો વિષય માત્ર વિચારની મર્યાદામાં ન રહેતાં પ્રયોગમાં આવે છે, પલટાય છે. માત્ર વિચાર એટલે કે બહિર લક્ષી જ્ઞાન અને રાગની પ્રધાનતામાં રોકાવું, તેમાં કાંઈ પુરૂષાર્થનો ઉપાડ નથી. પરંતુ જે સ્વરૂપ જ્ઞાનની પ્રધાનતાથી નિશ્ચયમાં આવ્યું છે તેની મહાનતાની મહિમા અંતરંગમાં એટલે હદે વધતા પરિણામમાં તેની અસાધારણ અસર થાય કે ‘“હું આવો મહાન છું’’ આમ સ્વરૂપના અપૂર્વ મહિમાપૂર્વક નિજને અનુભવવાનો (ભાવમાં) પ્રયાસ થવો તે પ્રયોગ છે કે જે વિચારની ભૂમિકાથી આગળનો પ્રકાર છે.
૪. આ પ્રકારના નિજ સ્વરૂપના મહિમાના સદ્ભાવમાં જગતના સર્વ પદાર્થની કિંમત ઉડી જાય છે, અને અનાદિનું દીનપણું છે તેમાં મૂળમાંથી ફેર પડે છે. વિચારની સાથે અઘ્ધરથી ધૂન ચાલે છે જેમાં કોઈ નિમિત્તનું અવલંબન તો નથી જ, પરંતુ રાગની મંદતા કે પૂર્વ પર્યાયનું અવલંબન પણ નથી. આ ધૂનમાં એક જ્ઞાયક સ્વભાવ માત્ર વિષય છે.
૫. હવે એવા પ્રકારે કે તેનું ધ્યાન બીજે રહેતું નથી, તે પોતાના જ વિષયમાં તીવ્ર જાગૃતિવાળો અને અન્ય સર્વથી ઉદાસીનતાવાળો ભાવ છે, કહેવા(બોલવા) માત્ર નથી. પરંતુ આવી ખરી ધૂન લાગે તો સ્વરૂપ પ્રગટ થયા વિના રહે નહિ, તેવી ખાત્રીની અનુભવી પુરૂષોએ પ્રસિદ્ધિ કરી છે.
છે
૬. વળી આવા વિશિષ્ટ પરિણમનમાં જે રસ આવ્યો તેનું સ્વરૂપ જોતા જણાય કે તેને બહાર આવવું ગોઠે નહિ. રસ તો જીવને રુચિના વિષયમાં આવે છે. અને જ્યાં પોતાના પરમાત્મ દ્રવ્યની 3[, અનન્ય રુચિ થઈ, ત્યાં બહાર આવવું કેમ ગમે?