________________
ભેદ જ્ઞાન-નિર્વિકલ્પ અવસ્થા
વચ્ચે છે
વર્તમાન વર્તતી પર્યાય
એક બાજુ છે જ્ઞાયક-ત્રિકાળી ધ્રુવ પરમ પારિણામિક ભાવ (જીવ)
ધર્મ
સંવર-નિર્જરા
↓
૬૦
પરિણામ - મોક્ષ (મુક્તિ)
બીજી બાજુ
છે
સંયોગો-પર દ્રવ્યો
પર પદાર્થો
(અજીવ)
અધર્મ આશ્રવ-બંધ
સંસાર પરિભ્રમણ
પાંચ લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ :
પાંચ લબ્ધિઓની પ્રાપ્તિ સમ્યક્ સન્મુખ જીવને ક્રમે થાય છે. ૧. ક્ષયોપશમ ૨. વિશુદ્ધિ ૩. દેશના ૪. પ્રાયોગ્ય ૫. કરણ લબ્ધિ ૧. જીયોપથમ ઃ જે શક્તિ વડે આત્મા પોતાના હિત-અહિત, કલ્યાણ-અકલ્યાણ તથા સુખ દુઃખનું યથાર્થ જ્ઞાન કરી શકે તથા આત્મજ્ઞાની સદ્ગુરૂના ઉપદેશને યથાર્થપણે ગ્રહણ કરી શકે તથા તે ઉપદેશને જેમ છે તેમ બરાબર સમજી શકે એવો જે જ્ઞાન ગુણનો નિર્મળ ક્ષયોપશમ પર્યાયમાં પ્રગટ થયો તે જ આ ક્ષયોપશમ લબ્ધિ છે.
સમ્યક્ત્વ પ્રગટાવવાની આકાંક્ષાયુક્ત તીવ્ર મુમુક્ષુ આત્મા પોતાના ક્ષયોપશમ જ્ઞાનને પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયો જેવા કે સ્પર્શ-રસ-ગંધ-રૂપ-શબ્દાદિ વિષયોમાં આસક્ત થઈ, તેમાં ભમાવતા નથી. પરંતુ આત્માના કલ્યાણ માર્ગમાં પ્રેરે છે, અને તેમાં જ પોતાના આત્માનું હિત અને કલ્યાણ છે એવી દૃઢ પ્રતીતિ તેમને પ્રવર્તતી હોય છે.
એવા મુમુક્ષુ આત્મા ઉદય આવેલા અશુભ કર્મોનો દોષ કાઢતા નથી, ઉદય સાથે જોડાઈને તેમાં એક્ય કરતા નથી. તેઓ તો દૃઢપણે એમ માને છે કે આ ઉદય આવેલું દ્રવ્યકર્મ તો મારા પોતાના કરેલા અશુભ ભાવ કર્મનું નિમિત્ત પામીને, પુદ્ગલ દ્રવ્યની તે સમયની તથા પ્રકારની યોગ્યતાથી અને સ્વતંત્ર રીતે બંધાયું છે. તેનો ‘અબાધા કાળ’ પૂર્ણ થતાં અત્યારે ઉદયમાં આવ્યું છે.
