Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 52

અનેકાન્ત અને એકાંત એ બંનેના બે બે ભેદો છે.
સમ્યક્ અનેકાંત
મિથ્યા અનેકાંત
૧.
૨.
૪૫
સમ્યક્ અનેકાંત તે પ્રમાણ છે. સમ્યક્ એકાંત તે નય છે.
૧. સમ્યક્ એકાંત ૨. મિથ્યા એકાંત
મિથ્યા અનેકાંત તે પ્રમાણનાભાસ છે. મિથ્યા એકાંત તે નયાભાસ છે.
૧. સમ્યક્ અનેકાંતનું સ્વરૂપ : પ્રત્યક્ષ, અનુમાન તથા આગમ જ્ઞપ્રમાણથી અવિરૂદ્ધ એક વસ્તુમાં જે અનેક ધર્મો છે તેને નિરૂપણ કરવામાં તત્પર છે તે સમ્યક્ અનેકાંત છે. દરેક વસ્તુ પોતાપણે છે અને પરપણે નથી. આત્મા સ્વ સ્વરૂપ છે અને પર સ્વરૂપે નથી. પર તેના સ્વરૂપે છે અને આત્માના સ્વરૂપે નથી - આ પ્રમાણે જાણવું તે સમ્યક્ અનેકાંત છે.
૨. મિથ્યા અનેકાંત : તત્ અને અતત્ સ્વભાવની જે ખોટી કલ્પના કરવામાં આવે તે મિથ્યા અનેકાંત છે. જીવ પોતાનું કરી શકે અને બીજા જીવનું પણ કરી શકે - એમાં જીવનું પોતાથી અને પરથી એમ બંનેથી તત્પણું થયું તેથી તે મિથ્યા અનેકાંત છે.
૧. સમ્યક્ એકાંત : પોતાના સ્વરૂપે હોવાપણું અને પરરૂપે નહિ હોવાપણું · આદિ વસ્તુનું જે સ્વરૂપ છે તેની અપેક્ષા રાખીને પ્રમાણ દ્વારા જાણેલ પદાર્થના એક દેશનો (એક પડખાંનો) વિષય કરનાર નય તે સમ્યક્ એકાંત છે. ‘ સિદ્ધ ભગવંતો એકાંત સુખી છે ’ એમ જાણવું તે સમ્યક્ એકાંત છે. ‘.સંજ્ઞાન તે ધર્મ છે ’ એમ જાણવું તે સમ્યક્ એકાંત છે.
૨. મિથ્યા એકાંત ઃ કોઈ વસ્તુના એક ધર્મનો નિશ્ચય કરી તે વસ્તુમાં રહેલાં અન્ય ધર્મોનો નિષેધ કરવો તે મિથ્યા એકાંત છે. ‘ સર્વ જીવો એકાંત સુખી છે ’ એમ જાણવું તો મિથ્યા એકાંત છે. કેમ કે તેમાં અજ્ઞાની જીવો વર્તમાનમાં દુઃખી છે તેનો નકાર થાય છે. ‘ સમ્યગ્દર્શન વિનાનો ત્યાગ તે જ ધર્મ છે ’ એમ જાણવું તે મિથ્યા એકાંત છે કેમ કે તે સમ્યજ્ઞાન વિનાનો હોવાથી મિથ્યા ત્યાગ છે.
(
પ્રમાણ અને નય તે યુક્તિનો વિષય છે. તત્ત્વોનું યથાર્થપણું યુક્તિ દ્વારા નક્કી કરવાથી તત્ત્વોના ભાવોનું યથાર્થ ભાસન થાય છે.