Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 47

४०
પ્રમાણનો વિષય છે. જ્ઞાનનો વિષય અથવા જ્ઞેય છે. આ બધાને સમ્યક્ જાણવાવાળો જ્ઞાન જ પ્રમાણ છે. સમ્યક્ પ્રમાણ છે અને ‘ નય ’ પ્રમાણનો એક દેશ છે.
૨. વ્યવહાર નય.
નયના મુખ્ય બે પ્રકાર છે. ૧. નિશ્ચય નય વસ્તુનું યથાર્થ નિરૂપણ કરનાર-સત્ય નિરૂપણ કરનાર નિશ્ચય નય છે. જ્યારે તેમાં ભેદ પાડીને અથવા બીજામાં મિલાવટ કરીને જે નિરૂપણ કરવામાં આવે, ઉપચારથી જે નિરૂપણ કરવામાં આવે તે વ્યવહાર નય છે.
નયોના જ્ઞાનની આવશ્યકતા ઃ સમસ્ત જિન આગમ નયોની ભાષામાં નિબદ્ધ છે. આગમના ગહન અભ્યાસ માટે નયોનું સ્વરૂપ જાણવું અત્યંત આવશ્યક છે. જિન આગમના મર્મને સમજવા માટે નયોનું સ્વરૂપ સમજવું અનિવાર્ય છે. યથાર્થ વસ્તુ સ્વરૂપ સમજવા નયોનું જ્ઞાન જરૂરી નહિ અનિવાર્ય છે.
આત્માના સમ્યક્ અવલોકન અર્થાત્ અનુભવને માટે પણ નય વિભાગ દ્વારા ભેદ જ્ઞાન કરવું પરમ આવશ્યક છે. વસ્તુ સ્વરૂપના પ્રતિપાદનમાં નયોનો પ્રયોગ જૈન દર્શનની મૌલિક વિશેષતા છે. વસ્તુ સ્વરૂપના પ્રતિપાદનમાં ‘નય’ પ્રમાણિક છે.
નયો વસ્તુના સ્વરૂપનું અનેકાંતપણું બતાવી સમ્યક્ એકાંત એવા ત્રિકાળી ધ્રુવ સામાન્ય દ્રવ્યનો આશ્રય કરાવે છે. અને તે જ નયોને જાણવાનું પ્રયોજન છે.
૧૧. અનેકાંતનું સ્વરૂપ : અનેકાંત એટલે શું ?
જે નિત્ય છે તે જ અનિત્ય છે. જે એક છે તે અનેક છે. જે અભેદ છે એમાં જ ભેદ છે. જે કર્તા છે એ જ અકર્તા છે. એ પ્રકારે એક જ વસ્તુમાં વસ્તુત્વને ઉપજાવનાર પરસ્પર વિરૂદ્ધ શક્તિઓનું પ્રકાશીત થવું એ અનેકાંત છે.
પરસ્પર વિરૂદ્ધ અનેક શક્તિઓ હોવા છતાં પણ એ બધા પોતાની વસ્તુની જ પ્રસિદ્ધિ કરે છે અને અન્યની નહિ. અને એ વાતની જાહેરાત કરે છે કે વસ્તુ સ્વરૂપ જ અનેકાંતાત્મક છે. સ્વ અપેક્ષાએ પોતાનું સ્વમાં અસ્તિત્વ છે તો પરની અપેક્ષાએ સ્વનું પરમાં નાસ્તિત્વ છે. અને આ અનેકાંતને રજુ કરવાની શૈલીને સ્યાદાદ શૈલી કહેવામાં આવે છે.
૧૨. તત્ત્વ નિર્ણય જ સમ્યગ્દર્શનનું કારણ છે.
આવી રીતે સર્વ પ્રથમ તો વસ્તુ વ્યવસ્થાને યથાર્થ સમજવી એ અત્યંત