Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 165

૧૫૮
સમ્યગ્દર્શન સમ્યજ્ઞાનનું કારણ છે, સમ્યજ્ઞાન કાર્ય છે, કેમ કે સમ્યક્ત્વથી સમ્યજ્ઞાન નામ પામે છે. સમ્યજ્ઞાન એ આત્માના જ્ઞાન ગુણનો શુદ્ધ પર્યાય છે. સમ્યજ્ઞાનનું સ્વરૂપ સ્વ અર્થ વ્યવસાય છે.
સ્વ = પોતાનું સ્વરૂપ, અર્થ = વિષય,
વ્યવસાય
જે જ્ઞાનમાં આ ત્રણ શરત પૂરી પડતી હોય તે સમ્યજ્ઞાન છે.
જે જ્ઞાનમાં વિષય પ્રતિબોધ સાથે સાથે પોતાનું સ્વરૂપ પ્રતિભાસિત થાય અને તે પણ યથાર્થ હોય તો તે જ્ઞાન સમ્માન છે.
આગળ કહ્યા તે પાંચ જ્ઞાન જ પ્રમાણ છે.
તેના બે ભેદ છે.
૧. પ્રત્યક્ષ.
૧. પ્રત્યક્ષ : પ્રતિ + અક્ષ.
ર. પરોક્ષ.
=
યથાર્થ નિશ્ચય.
- અહીં ‘અક્ષ’ નો અર્થ આત્મા છે. આત્મા પ્રતિ જેનો નિયમ હોય એટલે પર નિમિત્ત-ઈન્દ્રિયો, મન, આલોક, ઉપદેશ વગેરે રહિત આત્માને આશ્રયે જે ઉપજે, જેમાં બીજુ કાંઈ નિમિત્ત ન હોય એવું જ્ઞાન તે પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન કહેવાય છે.
પ્રત્યક્ષના પણ બે ભેદ છે.
૧. પરમાર્થિક પ્રત્યક્ષ
૨. સાંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ.
જે જ્ઞાન કેવળ આત્માને જ આધીન થઈ જેટલો પોતાનો વિષય છે તેને વિશદતાથી સ્પષ્ટ જાણે તેને પરમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. તેના પણ બે ભેદ છે. અધિજ્ઞાન અને મન:પર્યયજ્ઞાન એકદેશ પ્રત્યક્ષ છે. કેવળજ્ઞાન સર્વ પ્રત્યક્ષ છે. વળી જે નેત્રાદિ ઈન્દ્રિયો દ્વારા વર્ણાદિકને સાક્ષાત્ ગ્રહણ કરે અર્થાત્ જાણે તેને સાંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ કહીએ. પરમાર્થથી આ જાણવું પરોક્ષ જ છે, કારણ કે સ્પષ્ટ જાણપણું નથી.
૨. પરોક્ષ : જે જ્ઞાન પોતાના વિષયને સ્પષ્ટ ન જાણે તેને પરોક્ષ પ્રમાણ કહે છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાનથી જે જાણવું થાય તે બધું પરોક્ષ નામ પામે છે. એ જ્ઞાન પરોક્ષ છે તેથી સંશયવાળા કે ભૂલવાળા છે -એમ માનવું નહિ; એ તો તદ્ન સાચા જ છે. એ જ્ઞાનના ઉપયોગ વખતે ઇન્દ્રિય કે મન નિમિત્ત છે તેથી પર અપેક્ષાએ તેને પરોક્ષ કહ્યા છે, સ્વ અપેક્ષાએ પાંચે પ્રકારના જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ છે.
અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણારૂપ મતિજ્ઞાનને ‘સાંવ્યવહારિક