Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 164

૧૫૭
સમ્યજ્ઞાનના ભેદ :
૧. મતિ ૨. શ્રત ૩. અવધિ ૪. મન:પર્યય ૫. કેવળજ્ઞાન. એ પાંચ જ્ઞાન છે. મતિ : પાંચ ઈન્દ્રિયો અને મન દ્વારા (પોતાની શક્તિ અનુસાર) જે જ્ઞાન થાય તે મતિજ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞાન: મતિ જ્ઞાન દ્વારા જાણવામાં આવેલ પદાર્થને વિશેષરૂપથી જાણવો તે શ્રુતજ્ઞાન છે. અવધિજ્ઞાન : જે ઈન્દ્રિય કે મનના નિમિત્ત વિના રૂપી પદાર્થોને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની મર્યાદા સહિત પ્રત્યક્ષ જાણે તે અવધિજ્ઞાન છે. મન:પર્યયજ્ઞાન: જે ઈન્દ્રિય કે મનના નિમિત્ત વિના જ અન્ય પુરુષના મનમાં સ્થિત રૂપી પદાર્થોને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની મર્યાદા સહિત પ્રત્યક્ષ જાણે તે મન:પર્યયજ્ઞાન છે. કેવળજ્ઞાન : જે સર્વ દ્રવ્યોને અને સર્વ પર્યાયોને યુગપ (એક સાથે) પ્રત્યક્ષ જાણે તે કેવળજ્ઞાન છે.
જ્ઞાન ગુણ એક છે અને તેના પર્યાયના આ પાંચ પ્રકાર છે. આ પાંચમાંથી એક સમયે એક જ જ્ઞાનનો પ્રકાર ઉપયોગરૂપ હોય છે.
સમ્યજ્ઞાન સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક હોય છે; જિનેન્દ્ર દેવ સમ્યજ્ઞાનને કાર્ય અને સમ્યગ્દર્શનને કારણ કહે છે. તેથી સમ્યકત્વ પછી તરત જ જ્ઞાનની આરાધના થાય છે.
મતિજ્ઞાન પદાર્થને તો જાણતું હતું, પરંતુ સમ્યત્વ વિના તેનું નામ કુમતિ અને કુશ્રુતજ્ઞાન હતું. તે જ જ્ઞાન જે વખતે સમ્યકત્વ થયું તે જ સમયે મતિજ્ઞાનશ્રુતજ્ઞાન નામ પામ્યું, તેથી જ્ઞાન તો હતું પણ સમત્વપણું સમ્યત્વથી જ થયું. માટે સમ્યકત્વ તો કારણરૂપ છે, સમ્યજ્ઞાન કાર્યરૂપ છે. માટે સમ્યકત્વ પછી જ જ્ઞાનની આરાધના યોગ્ય છે, કારણ કે કારણથી કાર્ય થાય છે.
ખરેખર સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાન બંને એક સમયે ઉત્પન્ન થવા છતાં પણ દીવો અને પ્રકાશની જેમ કારણ અને કાર્યની વિધિ સારી રીતે ઘટીત થાય છે. જેમ દીવો અને પ્રકાશ એક જ સમયે પ્રગટ થાય છે તો પણ દીવો પ્રકાશનું કારણ છે, પ્રકાશ કાર્ય છે, કેમ કે દીવાથી પ્રકાશ થાય છે. તેવી રીતે