Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 140

૧૩૩
૪. પરિણામી વસ્તુના પરિણામ-તે તેનો ધર્મ છે. તે પરિણામનો કર્તા બીજો કોઈ
હોઈ શકે નહિ. હવે જે પરિણામ થાય છે તેનો કર્તા ત્રિકાળી દ્રવ્ય અભેદપણે કહેવાય, પણ ખરેખર પર્યાય સ્વભાવથી જ તે પરિણામનું કતૃત્વ છે. જીવના પરિણામનો દાતા બીજો કોઈ નથી, તેમ પર્યાયનો કર્તા બીજો કોઈ નથી.
પર્યાય પોતાની સ્વતંત્રતાથી જ તે પ્રમાણે પરિણમી રહી છે. ૫. પોતાની જ્ઞાન પર્યાયપણે ઉપજતો જીવ તે પોતાના પર્યાય સ્વભાવથી જ તે
રૂપે ઉપજ્યો છે, ગુરુ તે કાંઈ તેની જ્ઞાન પર્યાયના દાતા નથી. ઉપકારની ભાષામાં ભલે એમ કહેવાય કે ગુરુએ જ્ઞાન આપ્યું, પણ સિદ્ધાંતમાં તેમ નથી.
જ્ઞાન સ્વરૂપી જીવ પોતે પોતાના સ્વરૂપથી જ ઉત્પાદ-વ્યયરૂપ પરિણમે છે. તે ઉત્પાદ-વ્યય ધર્મ, ધ્રુવને લીધે નથી અને પરને લીધે પણ નથી. ૬. ત્રિકાળી દ્રવ્યમાં પર સાથે નિમિત્ત-નૈમિત્તિકપણું પણ નથી. જો ત્રિકાળી
દ્રવ્ય નિમિત્તપણે હોય તો તે કદી છૂટે નહિ, સદાય નિમિત્તપણે રહ્યા કરે એટલે તે સ્વભાવ થઈ જાય. તો તો જીવને કર્મનું નિમિત્તપણે કદી છૂટે નહિ, એટલે દ્રવ્યમાં પરનું નિમિત્તપણું માનનાર જીવને કદી સંસારથી છૂટકારો થતો નથી,
કેમ કે તેને પર સન્મુખતા છોડીને સ્વ સન્મુખ થવાનો અવકાશ જ ન રહ્યો. ૭. હવે પર્યાયની વાત; પર્યાયમાં પણ યોગ અને ઉપયોગ(રાગાદિ અશુદ્ધ
ભાવો)જે કર્મમાં નિમિત્ત છે; તે અશુદ્ધ યોગ ઉપયોગ ક્ષણિક છે તે ત્રિકાળ નથી. અને તે ક્ષણિક અશુદ્ધ યોગ-ઉપયોગનું કતૃત્વ અજ્ઞાનીને છે, જ્ઞાનીને તેનું કતૃત્વ નથી. માટે અજ્ઞાનીના જ યોગ અને રાગાદિ ભાવો કર્મમાં નિમિત્ત છે. ધર્મીને તો યોગ અને રાગાદિ ભાવો પોતામાં છે જ નહિ, તેને તો જ્ઞાન આનંદ સ્વરૂપ પોતાનો ભાવ છે, તેનો જ તે કર્તા છે; રાગાદિ ભાવો તો તેના જ્ઞાનથી જુદા પર શેયમાં જાય છે.
ચેતન વર્સે નિજ ભાનમાં તો કર્તા આપ સ્વભાવ;
વર્તે નહિ નિજ ભાનમાં તો કર્તા કર્મ પ્રભાવ.' ૮. અજ્ઞાની અજ્ઞાનભાવે પણ માત્ર રાગાદિની કર્તા થાય છે; પરની અવસ્થાને
તે કરતો નથી; પરની સાથે નિમિત્તપણું પણ તેના રાગાદિમાં છે, પણ તે પરમાં તન્મય થઈને તેને કરતો નથી. અજ્ઞાન છૂટતાં નિમિત્ત-કર્તાપણું પણ
રહેતું નથી. ૯. ધર્મીને પોતાની જ્ઞાન ચેતનામાં રાગાદિ કે પર ચીજો શેયપણે નિમિત્ત છે. પોતે