Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 137

૧૩૦
સંયોગોને લીધે જે પર્યાય માને છે તેણે વસ્તુના પરિણમન સ્વભાવને જાણ્યો નથી. ભાઈ! તું સંયોગથી ન જો, વસ્તુના સ્વભાવને જો. વસ્તુનો સ્વભાવ જ એવો છે કે તે કાયમ એકરૂપે ન રહે. દ્રવ્યપણે એકરૂપ રહે પણ પર્યાયપણે એકરૂપ ન રહે. પલટ્યા જ કરે એવું વસ્તુ સ્વરૂપ છે. બરફના સંયોગથી પાણી ઠંડુ થયું ને અગ્નિના સંયોંગથી પાણી ઊંનું થયુંએમ અજ્ઞાની દેખે છે, પણ પાણીના રજકણમાં જ ઠંડી-ઊની અવસ્થારૂપે પરિણમવાનો સ્વભાવ છે તેને અજ્ઞાની દેખતો નથી. ભાઈ! અવસ્થાની એકરૂપે સ્થિતિ ન રહે એવું જ વસ્તુનું સ્વરૂપ છે. વસ્તુ કૂટસ્થ નથી પણ વહેતા પાણીની માફક દ્રવે છે-પર્યાયને પ્રવહે છે; તે પર્યાયનો પ્રવાહ વસ્તુમાંથી આવે છે, સંયોગમાંથી નથી આવતો. ભિન્ન પ્રકારના સંયોગને કારણે અવસ્થાની ભિન્નતા થઈ, કે સંયોગ બદલ્યા માટે અવસ્થા બદલાઈ એમ અજ્ઞાની ને ભ્રમ થાય છે, પણ વસ્તુ સ્વરૂપ એમ નથી-આત્મા દ્રવ્ય નિત્ય છે પર્યાય પલટાય.’
આવી રીતે આમ સ્પષ્ટતાથી વસ્તુનું સ્વરૂપ યથાર્થ સમજતા અને તેની યથાર્થ શ્રદ્ધા કરતાં સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપી મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે અને
જીવ મોક્ષ દશા પ્રાપ્ત કરે છે. મોહનીય કર્મ : વિશેષ સ્પષ્ટતા:
પ્રથમ તો એ વાત ખાસ ખ્યાલમાં રાખવી કે જીવમાં થતાં વિકાર ભાવ પોતે પોતાની પુરુષાર્થની નબળાઈને લીધે કરે છે, ત્યારે કર્મનો ઉદય હાજરરૂપે નિમિત્ત છે. પણ તે કર્મના રજકણોએ જીવને કાંઈ પણ કર્યું કે અસર કરી એમ માનવું તે સર્વથા મિથ્યા છે. તેમ જ જીવ વિકાર કરે ત્યારે પુદ્ગલ કાર્પણ વર્ગણા
સ્વયં કર્મરૂપે પરિણમે છે-એવો નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધ છે. ઘણી વાર શાસ્ત્રોમાં એવા કથન આવે કે જીવને વિકારપણે અથવા કર્મને જીવ પરિણમા(બાંધે); એવા પ્રકારની નિમિત્તની મુખ્યતાથી નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધ બતાવનારું વ્યવહાર કથન કહેવામાં આવે પણ તે વાત વ્યવહાર હોવાથી એ વાત સત્ય ન માનવી. નિશ્ચયથી તો જડને કર્મ તરીકે જીવ પરિણમાવી શકે નહિ, અને કર્મ જીવને વિકારી કરી શકે નહિ-એ વાત સમજવી.
જ્યારે જીવ પોતાનું નિજ સ્વરૂપ સ્વયં પ્રગટ ન કરે સાંસારિક દશાને વધારે-ત્યારે મોહનીય કર્મ નિમિત્ત છે, પણ કર્મ જીવને કાંઈ કરી શકે તે માનવું તે મિથ્યાત્વ છે. સાંસારિક દશાનો અર્થ એ છે કે જીવમાં આકુળતા થાય,