________________
સર્વથા વિકારરૂપ થાય છે તે કાળે આ આત્માનો બહિરધર્મ કહેવામાં આવે
d.
૧૧૩
૧૫.જે કાળે આત્માના ગુણો ધર્મ-અધર્મરૂપે (વિકાર-અવિકારભાવે) પરિણમે
છે ત્યારે આત્માનો મિશ્ર ધર્મ કહેવામાં આવે છે.
આ જાણીને આત્માને માટે હિતકર-અહિતકર શું છે તેનો વિવેક કરવો. પર લક્ષ છોડી, સ્વ તરફ વળી, નિજ શુદ્ધ સ્વરૂપને જ અવલંબવું. સ્વ-પરના વિવેક વિના-ભેદ જ્ઞાન થયા વિના જીવનો વિકાર ભાવ કોઈ અન્ય ઉપાયોથી ટળે જ નહિ. ‘‘હું શુદ્ધ ચૈતન્ય ચમત્કાર માત્ર આત્મા છું ’’ એવી શુદ્ધ આત્માની પ્રતીતિ થયે જ વિકાર ટળે છે. આ જ ધર્મ છે . મુક્તિનો ઉપાય છે.
૨. વસ્તુ સ્વરૂપ :
૧. કોઈ પણ વસ્તુ પોતપોતાની અવસ્થા વિના હોઈ શકે નહિ. વસ્તુ છે તો તેની અવસ્થા હોય ને હોય જ, છ યે દ્રવ્યો પોતાના નિજ જાતિ સ્વભાવથી ટકે છે, અને એમની અવસ્થા બદલે છે. અવસ્થાનું ‘બદલવું’ તે વસ્તુનો સ્વભાવ હોવાથી ઝડપથી એટલે કે એક જ સમયમાં અવસ્થા બદલે. એ રીતે છ યે દ્રવ્યો ટકીને બદલે છે. આ વસ્તુ સ્વભાવનો મૂળભૂત સિદ્ધાંત
જ
H
૨. ત્યાં જીવ અને પુદ્ગલ વિકારરૂપે કે અવિકારરૂપે પરિણમે છે તેથી સંસાર અને મોક્ષ બને છે. જો જીવ ટકતો ન હોય તો મોક્ષમાં સુખ કોણ ભોગવે? જો જીવની અવસ્થા બદલાતી ન હોય તો વિકાર ટળી મોક્ષરૂપ અવિકારી દશા ક્યાંથી થાય? જો મિથ્યાત્વી જીવમાં વિકારી અવસ્થા જ ન થતી હોય તો જીવને દુઃખ વેદાય છે ને તે શી રીતે વેદાય? માટે મિથ્યાત્વી જીવમાં વિકારી અવસ્થા થાય છે તેનું તેને દુઃખ વેદાય છે.
૩. ‘આત્મ અવલોકન' કરવું તો જીવની અવસ્થા વિકારી, અવિકારી શી રીતે થાય છે તે પહેલાં જાણવું જોઈએ.
૪. જ્ઞાનનો સ્વભાવ સ્વ અને પર બંનેને જાણવાનો છે. જ્ઞાનનો જાણવાનો મૂળભૂત સ્વભાવ હોવાથી જ્ઞાનના જાણવાના પરિણામમાં પર વસ્તુઓ જણાય છે. ત્યાં જ્ઞાનમાં પર વસ્તુ જણાતાં, પરને પર ન માનતા અજ્ઞાની જીવ પરને પોતારૂપ માની લે છે, ત્યારે પોતે જ સુખરૂપ છે એવું ભાન ન કરતાં અજ્ઞાનને કારણે વિકારરૂપે પરિણમીને જીવ પરમાં ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ બુદ્ધિ કરીને સુખી-દુઃખી થાય છે.