________________
૧૦૪
દેખાય છે, અનુભવાય છે.
આત્માને પરમાત્મા થવામાં પોતાથી ભિન્ન બીજું સાધન નથી. પોતે પોતામાં જ નિર્વિકલ્પ લીનતા વડે પોતાના ધ્યાનથી જ પરમાત્મા થઈ જાય છે. નિજ સ્વરૂપને ધ્યાવી બાવીને જ અનંત જીવો સિદ્ધ પદ પામ્યા છે.
આત્માનો દ્રવ્ય સ્વભાવ ત્રિકાળ મોક્ષરૂપ છે, ને પર્યાયમાં મોક્ષ નવો પ્રગટે છે; એટલે દ્રવ્યમોક્ષ” ત્રિકાળ છે તેના આશ્રયે ભાવમોક્ષ પ્રગટી જાય છે. શક્તિના ધ્યાન વડે મુકિત થાય છે. ધ્યાતા, ધ્યાન અને ધ્યેય એક થઈ જાય છે. આત્મા પોતે જ ધ્યેય અને પોતામાં જ એકાગ્રરૂપ ધ્યાન. આવી અભિન્ન
આરાધનાનું ફળ મોક્ષ છે. તત્વાર્થ શ્રદ્ધાને સમ્યગ્દર્શનમ:
તત્ત્વાર્થ એટલે શું? તત્વના (વસ્તુના) સ્વરૂપ સહિત અર્થ - જીવાદિ પદાર્થોની શ્રદ્ધા કરવી તે સમ્યગ્દર્શન છે. તત્ત્વોની સાચી (યથાર્થ) શ્રદ્ધાનું નામ સમ્યગ્દર્શન છે. “અર્થ એટલે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય; તત્ત્વ' એટલે તેનો ભાવ-સ્વરૂપનું સ્વરૂપ (ભાવ) સહિત પ્રયોજનભૂત પદાર્થોનું શ્રદ્ધાનું તે સમ્યગ્દર્શન છે.
હું આત્મા છું' એવું શ્રદ્ધાન કર્યું, પણ આત્માનું જેવું સ્વરૂપ છે તેવું શ્રદ્ધાન કર્યું નહિ, તો ‘ભાવ'ના શ્રદ્ધાન વિના આત્માનું શ્રદ્ધાન ખરું નથી; માટે “તત્ત્વ અને તેના અર્થ’નું શ્રદ્ધાન હોય તો જ કાર્યકારી છે. સમ્યગ્દર્શન લક્ષ્ય અને સ્વાર્થ શ્રદ્ધાતેનું લક્ષણ છે (વ્યવહારથી). નિશ્ચયથી શુદ્ધ આત્માનો પ્રતિભાસ તે સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે. અભેદ દષ્ટિમાં આત્મા તે જ સમ્યગ્દર્શન
જીવ, અજીવ, આસ્ટવ, બંધ, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ એ સાત તત્વો છે. આ સાત તત્ત્વોનું જ્ઞાન કરી, ભેદ ઉપરનું લક્ષ ટાળી, જીવના ત્રિકાળી જ્ઞાયક ભાવનો આશ્રય કરવાથી જીવ શુદ્ધતા પ્રગટ કરી શકે છે.
જે વડે સુખ ઉપજે અને દુઃખનો નાશ થાય એ કાર્યનું નામ પ્રયોજન છે. જીવ અને અજીવના વિશેષ (ભેદ) ઘણા છે, તેમાં જે વિશેષો સહિત જીવઅજીવનું યથાર્થ શ્રદ્ધાન કરતાં સ્વ-પરનું શ્રદ્ધાન થાય, રાગાદિક દૂર કરવાનું શ્રદ્ધાન થાય અને તેથી સુખ ઉપજે, તથા જેનું અયથાર્થ શ્રદ્ધાન કરતાં સ્વપરનું શ્રદ્ધાન ન થાય, રાગાદિક દૂર કરવાનું શ્રદ્ધાન ન થાય અને તેથી દુઃખ ઉપજે, એ વિશેષો સહિત જીવ-અજીવ પદાર્થ પ્રયોજનભૂત સમજવા. આસ્રવ અને બંધ દુઃખના કારણો છે તથા સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ સુખના કારણો