Dharm Sangrahani Part 02

SR No.: 006034
Original Sutra Author: N/A
Author: Ajitshekharsuri
Publisher: Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust
Publication Year: 1996
Total Pages: 392
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 65

****************** लोसावार ******************
'मोस्तुत्दार' सांप्रतं क्रमप्राप्तं भोक्तृत्वं समर्थयितुमाहહવે કમપ્રાપ્ત ભોકતત્વનું સમર્થન કરવા કહે છે
भोत्ता सकडफलस्स य अणुहवलोगागमप्पमाणातो ।
कतवेफल्लपसंगो पावइ इहरा स चाणिट्ठो ॥५८१॥ (भोक्ता स्वकृतफलस्य चानुभवलोकागमप्रमाणात् । कृतवैफल्यप्रसंगः प्राप्नोति इतरथा स चानिष्टः ॥ भोक्ता चासौ जीवः 'सकडफलस्सेति' स्वकृतकर्मफलस्य, चशब्दो भिन्नक्रमः, स चादावेव योजितोऽनुभवलोकागमप्रमाणतो ज्ञातव्यः। विपक्षे बाधामाह - इतरथा स्वकृतकर्मफलभोक्तृत्वानभ्युपगमे कृतवैफल्यप्रसङ्गः- प्रागुपात्तकर्मनिष्फलताप्रसङ्गः प्राप्नोति, स च कृतवैफल्यप्रसङ्गोऽनिष्ट इति ॥५८१॥
ગાથાર્થ:- તથા આ જીવ સ્વયં કરેલા કર્મના ફળનો ભોક્તા ( ભોગવનાર) છે. (મૂળમાં “ચ પદનો સંબંધ ભોક્તા સાથે છે.) આ તત્વ અનુભવપ્રમાણ, લોકપ્રમાણ અને આગમપ્રમાણથી સિદ્ધ છે. જો જીવને સ્વકૃતકર્મના ફળના ભોક્તાતરીકે નહીં સ્વીકારો. તો પોતે પૂર્વે ઉપાર્જેલા (કૃત) કર્મો નિષ્ફળ થવાની (=વૈફલ્યની) આપત્તિ છે. અને આ કૃતવૈફલ્યપ્રસંગ અનિષ્ટ છે. પ૮૧ अन्यच्चवणी,
सातासाताणुभवो तक्कारणभोगविरहओ ण सिया।
मुत्तागासाण जहा अत्थि य सो तेण भोत्तत्ति ॥५८२॥ (सातासातानुभवस्तत्कारणभोगविरहतो न. स्यात् । मुक्ताकाशयोर्यथाऽस्ति च स तेन भोक्तेति ) यदि स्वकृतकर्मफलभोक्तृत्वं जीवस्य नाभ्युपगम्यते ततः सातासातानुभवो मुक्ताकाशयोरिव तस्य न स्यात् । कुत इत्याह - तत्कारणभोगविरहतः-सातासातानुभवकारणसातासातवेदनीयकर्मभोगविरहतः । अस्ति चासौ सातासातानुभवः प्रतिप्राणि स्वसंवेदनप्रमाणसिद्धत्वात्, तेन कारणेनासौ जीवः स्वकर्मणां भोक्तेति ॥५८२॥
ગાથાર્થ - જો જીવ સ્વકુતકર્મના ફળનો ભોક્તા છે તેમ સ્વીકારશે નહિ તે મુક્તજીવ અને આકાશની જેમ તેને (-જીવને) પણ શાતા અને અશાતાનો અનુભવ નહીં માની શકાય, કારણ કે શાતા અને અશાતાના અનુભવમાં કારણભૂત શાતા-અશાતા વેદનીયકર્મના ભોગનો (વિપાકઉદયનો) અભાવ છે. પરંતુ, દરેક જીવને સ્વસંવેદનરૂપ પ્રમાણથી શાતા અને અશાતાનો અનભવ સિદ્ધ છે. તેથી જીવ વેદનીયવગેરે તેને કૂતકર્મના ભોક્તાતરીકે સિદ્ધ થાય છે. પ૮રા अत्र पर आहઅહીં પૂર્વપક્ષકાર કહે છે
कम्मविवागातो च्चिय तदणुहवो जं तओ कहं भोत्ता? ।
सो चेव तहापरिणति(वि)रहियस्स ण संगतो जेण ॥५८३॥ (कर्मविपाकत एव तदनुभवो यत्ततः कथं भोक्ता? । स एव तथा परिणति(वि)रहितस्य न संगतो येन ॥) यत्-यस्मात् कर्मविपाकत एव जीवस्य सातासातानुभवस्ततः-तस्मात्कथमसौ भोक्ता? तस्य स्वयमदासीनत्वादिति भावः । अत्राह-'सो चेवेत्यादि' येन कारणेन स एव-सातासातानुभव स्तथापरिणतिरहितस्य सातासातानुभवात्मकत्वलक्षणपरिणामरहितस्य सतो मुक्तावस्थायामिव न संगतस्तस्मादवश्यमसौ भोक्ता एष्टव्यः ॥५८३॥
ગાથાર્થ:- પૂર્વપક્ષ:- જીવને શાતા અને અશાતાનો અનુભવ કર્મના વિપાકથી છે તેથી એ અનુભવઅંગે જીવ સ્વયં તો ઉદાસીન જ છે; તેથી જીવ કેવી રીતે ભોક્તા બને?
ઉત્તરપક્ષ:- જો જીવ શાતા અને અશાતાના અનુભવની પરિણતિથી રહિત હોય, તે-તે અનુભવસ્વરૂપ પરિણામથી રહિત હોય તો મુક્તઅવસ્થાની જેમ સંસારિઅવસ્થામાં પણ તેને શાતા–અશાતાનો અનુભવ થવો જોઈએ નહિ. પણ અનુભવ થતો દેખાય છે. તેથી જીવની તે અંગેની પરિણતિ નક્કી થાય છે. અને તેના બળપર જીવ અવશ્ય ભોક્તાતરીકે સિદ્ધ થાય છે. ૫૮૩
++++++++++++++++
Eि-MIN२-18+++++++++++++++