Page Text
________________
*******************
*******************
एवं-स्वभाववादवत् नियतिर्यदृच्छा कालो दैवं प्रधानमित्यादयोऽपि ये वादा लोके श्रूयन्ते ते सर्वेऽप्येकान्तेनासद्वादा ज्ञातव्याः, उक्तदूषणानां प्रायः समानत्वात् । अपि च, नियतेरेकरूपत्वाभ्युपगमादखिलानामपि तन्निबन्धनकार्याणामेकरूपता प्राप्नोति । नहि कारणभेदमन्तरेण कार्यस्य भेदो युज्यते, निर्हेतुकत्वप्रसङ्गात् । अथ कार्यविचित्रतान्यथाऽनुपपत्त्या नियतिरपि विचित्ररूपाऽभ्युपगम्यते, ननु तस्या अपि विचित्रता न तदन्यविचित्रभेदकमन्तरेणोपपद्यते, न खल्विहोषरेतरादिधराभेदमन्तरेण विहायसः पततामम्भसामनेकरूपता भवति । “विशेषणं विना यस्मान्न तुल्यानां विशिष्टते" ति वचनात् । तेषां च तदन्येषां भेदकानां चित्रता किं तत एव नियतेः स्यात् तदन्यतो वा? तत्र यदि नियतेस्तर्हि तस्याः स्वत एकरूपत्वात् कथं तन्निबन्धना तदन्यभेदकानां चित्ररूपता? अथ विचित्रतदन्यभेदरूपकार्यान्यथानुपपत्त्या तस्या अपि विचित्ररूपताऽभ्युपगम्यते, ननु तर्हि सा तस्या विचित्ररूपता न तदन्यभेदकमन्तरेणोपपद्यत इत्यादि तदेवावर्तत इत्यनवस्था । अथ मा भूदेष दोष इति न तदन्यभेदकानां चित्ररूपता नियतेः सकाशादभ्युपगम्यते, किंत्वन्यत इति । तदप्ययुक्तम्, नियत्यतिरेकेणान्यस्य तव समये हेतुत्वेनानभ्युपगमादिति यत्किंचिदेतत् । यदपि च यदृच्छावादिभिरुच्यते-“यथा घटादीनां स्वकृतकर्मविपाकमन्तरेणाऽपि यदृच्छया विचित्रघृततैलसुराद्युपभोगो भवति तद्वद्देहिनामपि सुखदुःखोपभोगो भविष्यतीति" । तदपि मिथ्यादर्शनमोहनीयविलसितम्, घटादीनामपि तदुपभोक्तृदेवदत्तादिकर्मपरिपाकसामर्थ्यादेव तथा तैलाद्युपभोगसंभवात्। समानमृदाधुपादानानां समानकुम्भकारादिकर्तृकाणां समानस्थानस्थितानां समानतैलाद्याधेयानां समानविनाशहे तूपनिपातानामपि के षांचिदेव 'भङ्गभावात् । यदि पुनरुपभोक्तृदेवदत्तादिकर्मपरिपाकसामर्थ्याद् घटादीनां न तथा तैलाधुपभोग इष्येत तर्हि सर्वेषामपि युगपद्विनाशो भवेत, न केषांचिदेव, तद्विबन्धककारणान्तराभावात् । तस्मात् घटादीनामपि उपभोक्त-देवदत्तादिकर्मविपाकसामर्थ्यसमद्भवो विचित्रतैलाद्युपभोगः । उक्तं च कर्मनिमित्तं मुद्गपाकमधिकृत्य-"न च तत्कर्मवैधुर्ये, मुद्गपक्तिरपीक्ष्यते । स्थाल्यादिभङ्गभावेन, यत्क्वचिन्नोपपद्यते ॥१॥ इति" ॥ 'तत्कर्मवैधुर्ये' इति उपभोक्तृकर्मवैधुर्ये । तथा कालोऽपि यदि समयावलिकादिरूपो लोक प्रसिद्धोऽभ्युपगम्यते तर्हि नासौ सुखदुःखाद्यनुभवनिबन्धनं, तुल्यकालानामपि सुखदुःखाद्यनुभववैचित्र्यदर्शनात्, अथान्यः कश्चित् तदा स्वभाववत् दूषयितव्यः । एवमन्यत्रापि यथायोगं दूषणं वाच्यम् । तस्मात्स्थितमेतत्-सुखाद्यनुभवस्य स्वकृतमेव कर्म हेतुरिति सिद्धो जीवः कर्मणां कर्तेति ॥५६६॥ નિયતિઆદિવાદોમાં દોષો
ગાથાર્થ:- નિયતિ, યદેચ્છા, કાળ, દેવ, પ્રધાન વગેરે જે બધા વાદો લોકોમાં સંભળાય છે, તે બધા જ વાદો આમ સ્વભાવવાદની જેમ સર્વથા અસવાદ સમજવા, કારણ કે સ્વભાવવાદમાં બતાવેલા દૂષણે પ્રાય: સમાનતયા આ બધા વાદોમાં લાગુ પડે છે.
હવે નિયતિવાદવગેરેના વ્યક્તિગત દૂષણ બતાવે છે.
નિયતિવાદીઓએ નિયતિને એકરૂપે સ્વીકારી છે. અને સર્વકાર્યોમાં એકમાત્ર કારણરૂપે સ્વીકારી છે. તેથી નિયતિથી જન્ય બધા જ કાર્યો એકરૂપ થવાનો પ્રસંગ છે. કારણ કે કારણના ભેદ વિના કાર્યનો ભેદ નિર્દેતુક બનવાથી અસંગત છે. હવે જો કાર્યની વિચિત્રતાની અન્યથાઅનુ૫૫ત્તિથી કારણભૂત નિયતિને પણ વિચિત્રરૂપે સ્વીકારો તો એ નિયતિગતવિચિત્રતા પણ એ વિચિત્રતાના કારણતરીકે વિચિત્રતાભેદકતરીકે અન્યની ઉપસ્થિતિ વિના સંભવે નહિ. આકાશમાંથી પડતા પાણીમાં જે અનેકરૂપતા (ખારાશ, મીઠાશ ઇત્યાદિ) ઊભી થાય છે, તે ધરતીના ખારપાટઆદિ ભેદો વિના સંભવે નહીં. કહ્યું જ છે કે “તુલ્ય વસ્તુઓમાં વિશેષણ વિના વિશિષ્ટતા (=અસમાનતા) ઉદ્દભવતી
नथी.
नियतिथी भिन्नामेोभा हे वियित्रता छ,तेशु नियतिथी छ? न्यथी? (नियतिथी अन्य थेवी स्तुथी?) જો નિયતિથી છે એમ કહેશો, તો નિયતિ પોતે સ્વરૂપથી એકરૂપ છે. તેથી કેવી રીતે નિયતિના કારણે તદન્યભેદકોમાં વિચિત્રતા સંભવે? તે પ્રશ્નનો જવાબ આપવો પડશે. હવે જો એમ કહેશો કે “તો તદન્યભેદરૂપ કાર્યની અન્યથાઅનુપપત્તિથી નિયતિને પણ વિચિત્રરૂપ સ્વીકારવી પડશે." તો આ કથન તો અન્યોન્યાશ્રયદોષથી ઉદ્ભવતી અનવસ્થામાં ફસાઈ જશે. કારણ કે નિયતિની આ વિચિત્રતા પણ તદન્યભેદક અને તેની વિચિત્રતા વિના સંભવે નહિ. આમ એકની એક વાતનું ચક્કર ફર્યા કરશે અને અનવસ્થા ઊભી થશે.
*************++
+
सं.deu-लास
-10
+
+
+
+
+
+
++
+
+
+
+
+
+
+
| SR No. | 006034 |
| Book Title | Dharm Sangrahani Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ajitshekharsuri |
| Publisher | Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 392 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |