Page Text
________________
अह तु सभावो जुत्ती ण स एव विवादगोयरावन्नो । अन्नत्थ संकमम्मि य पतीतिबाधा ण य पमाणं ॥ ८५ ॥
(अथ तु स्वभावो युक्तिर्न स एव विवादगोचरापन्नः । अन्यत्र संक्रमे च प्रतीतिबाधा न च प्रमाणम् ॥) अथ मन्येथाः -- स्वभाव एव तुशब्द एवकारार्थो भिन्नक्रमश्च युक्तिर्नान्या, न हि अग्निर्दहति नाकाशमित्यत्र स्वभावादन्या काचिद्युक्तिरस्तीति, अत्राह - यदुक्तं प्राक् तन्न, कुत इत्याह- यस्मात्स एव स्वभावो विवादगोचरापन्नोऽतः कथं स युक्तिर्भवेत् ? यो हि स्वभाव उभयसंप्रतिपन्नः स एव युक्तिर्भवितुमर्हति यस्तु कुतश्चित्कारणविशेषादन्यथापि संदिह्यते स कथं युक्तिर्भवेदिति । तथा यदपि मद्ये उत्पन्ना मदशक्तिः पानकगता सती स्वकार्य करोतीति प्राक् शक्तेरन्यत्र संक्रमणमुक्तं, तत्रापि प्रतीतिबाधा, नह्येवं लोके प्रतीतिरस्ति, किंतु मद्याङ्गेभ्यो मद्यमुत्पद्यते, तत्संयोगाच्च जीवस्य मदशक्तिरिति प्रतीतिः । यदपि उत्क्षेपणादिका शक्तिर्देवदत्तस्योत्पन्नापि कुम्भाद्युत्क्षेपणादिगता दृश्यत इत्युक्तं, तदप्यसमीचीनम्, तत्रापि हि देवदत्तहस्तादिसंबन्धविशेषभावतः कुम्भादेरेवोत्क्षेपणादिपरिणामशक्तिरुत्पद्यते, यतस्तस्योत्क्षेपणादिपरिणामो भवति, न च सा शक्तिरन्यत्र संक्रामति, देवदत्तस्यापि स्वपरिणामविशेषवशात् सा शक्तिरुदपादि, या कुम्भादेर्दूरतरोत्क्षेपणादिपरिणामशक्तिमुत्पादयितुमुत्सहते, न च साप्यन्यत्र संक्रामति । येन च यस्य यत्परिणामशक्तिराधीयते, तेन तस्य स परिणामः कृत इत्युच्यते, तेन देवदत्तेन कुम्भादिरुत्क्षिप्यत इत्यादिको लौकिकोऽपि व्यवहार उपपद्यते, यथा मदेन माद्यत इति, तन्न शक्तेरन्यत्र कथंचनापि संक्रमः, सोऽपि चेदभ्युपगम्यते तर्हि प्रतीतिबाधाप्रसङ्गः । अत्रैव दूषणान्तरमाह- 'न य पमाणमिति न चैवंविधस्यार्थस्य शक्तेरन्यत्र संक्रमलक्षणस्य साधकं किंचित् प्रमाणमस्ति न च प्रमाणमन्तरेणाभिप्रेतोऽर्थः सिद्धिमश्नुते, मा भूत्सर्वस्य सर्वेष्टार्थसिद्धिप्रसक्तिः, तन्न मद्ये मदशक्तिरुत्पद्यते, किंतु मद्यसंयोगतो जीव इति स्थितम् ॥८५॥ अमुमेवार्थं उपसंहारेण दर्शयति-
तम्हा मज्जंगेहिं जायति मज्जं ततो य जीवस्स । मदसत्तीपरिणामो दधिसंजोगे व्व णिद्दादी ॥ ८६ ॥
(तस्मान्मद्याङ्गेभ्यो जायते मद्यं ततश्च जीवस्य । मदशक्तिपरिणामो दधिसंयोगे इव निद्रादिः ॥ )
यत एवं न शक्तेरन्यत्र संक्रमस्तस्मान् 'मद्याङ्गेभ्यो' धातक्यादिभ्यो मद्यं जायते, तस्माच्च मद्यादुपभुज्यमानात् जीवस्य मदशक्तिपरिणामः, अत्र दृष्टान्तमाह- 'दधिसंयोगे इव निद्रादिरिति, यथा दधिसंयोगे -दनि उपभुक्ते, निद्रादिपरिणामशक्तिः । तन्न मद्ये मदशक्तिः अपि तु जीव एव तथा च सति मदशक्तिदृष्टान्तोऽनुपपन्नः, साधनविकलत्वात् । केवलमद्याङ्गसमुदयभावे मदशक्तेरभावात् ॥ ८६ ॥ सर्वोपसंहारमाह-
પામતી
નથી. એજ પ્રમાણે દેવદત્તમાં પણ પોતાના પરિણામવશેષથી એવી શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે કે જે ઘડાવગેરેમાં ઘણે દૂર સુધી ફેંકાવાનાં પરિણામને યોગ્ય શક્તિ પેદા કરવા સમર્થ બને છે. દેવદત્તગત આ શક્તિ પણ અન્યત્ર સંક્રમણ પામતી નથી.
અસંગત
શંકા : આમ જો કુંભમાં જ ઉત્સેપણશક્તિ હોય, તો દેવદત્તે ઘડો ઊંચે ઉછાળ્યો. એવો લોકવ્યવહાર
हरशे..
સમાધાન :- અસંગત નહિ ઠરે. કેમકે નિયમ છે કે જેનાવડે જેનામાં જે પરિણામની શક્તિનું આધાન કરાય તેનાવડે તેનામાં તે પરિણામ કરાયો” એમ હેવાય છે. દેવદત્તવડે ઘડામાં ઊંચે ફેંકાવાના પરિણામની શક્તિનું આધાન કરાયું છે. તેથી દેવદત્તથી ઘડામાં ઊંચે ફેંકાવાનો પરિણામ ઉત્પન્ન કરાયો' તેમ કહી શકાય. તેથી દેવદત્તે ઘડે ઊંચે ફેંક્યો એવો લોવ્યવહાર ન્યાયસંગત ઠરે છે. જેમકે શરાબ પાગલ કરે છે.” તેવો વ્યવહાર લોકસંગત અને ન્યાયસંગત છે. તેથી શક્તિનું અન્યત્રસંક્રમણ કોઇ પણ પ્રકારે સિદ્ધ થતું નથી. છતાં જો તેવા સંક્રમણને સ્વીકારશો તો પ્રતીતિબાધનો પ્રસંગ છે. અહીં જ બીજું દૂષણ બતાવે છે – ન ય પમાણમિતિ' વળી શક્તિના આ અન્યત્ર સંક્રમણને સિદ્ધ કરતું કોઇ પ્રમાણ હાજર નથી. અને પ્રમાણ વિના - ઇષ્ટઅર્થ સિદ્ધ થતો નથી. અન્યથા બધાની પરસ્પરવરોધી બધી જ માન્યતા સિદ્ધ થઈ જવાનો પ્રસંગ આવે. તેથી મધુમાં મદશક્તિ પ્રાદુર્ભાવ પામતી નથી. પરંતુ મધના સંયોગથી જીવમાં જ મદશક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. તેમ પ્રમાણસિદ્ધ નિર્ણય થાય છે. પાા
આ જ વાત ઉપસંહાર દ્વારા દર્શાવે છે
આ પ્રમાણે શક્તિનું અન્યત્ર સંક્રમણ થતું નથી. તેથી ધાતકીવગેરે મધાંગોમાંથી મધે ઉત્પન્ન થાય છે. અને તે પીવાતા મદ્યના સંયોગથી જીવમાં મદશક્તિ પેદા થાય છે. અહીં દૃષ્ટાન્ત બતાવે છે •ષિસંયોગે’ઇત્યાદિ. જેમ હિના ભોજનથી જીવમાં નિદ્રાવગેરે પરિણામની શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. તેમ મદ્યના સંયોગથી જીવમાં મદશક્તિ પેદા થાય છે. આમ મદશક્તિ મધમાં નથી, પરંતુ જીવમાં જ છે. તેથી માત્ર મદ્યાગસમુદાયની હાજરીમાં મદશક્તિ ઉત્પન્ન થતી નથી. તેથી મદશક્તિનું દૃષ્ટાન્ત હેતુવિક્લ છે. તેથી આ દૃષ્ટાન્ત અસંગત છે. LICELL
धर्मसंग भाग-1
| SR No. | 006033 |
| Book Title | Dharm Sangrahani Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ajitshekharsuri |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 292 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |