Dharm Sangrahani Part 01

SR No.: 006033
Original Sutra Author: N/A
Author: Ajitshekharsuri
Publisher: Divyadarshan Trust
Publication Year: 1994
Total Pages: 292
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 85

नास्ति स्त्रीकुक्षिसमं, 'तत्समुदायस्य' कुशलपुरुषनिर्माप्यमाणपृथिव्यादिभूतसमुदायस्य, स्थानं चैतन्यं प्रति अधिकरणभूतं, 'अग्र्यं' प्रधान, प्रधानता चान्येभ्यः सकाशात्तस्य चैतन्यं प्रत्यविकलकारणत्वात् इति । तस्मान्नाविशेषेण सर्वत्र चैतन्यस्य भावप्रसङ्गः । एतदुक्तं भवति-न केवलपृथिव्यादिभूतसमुदयमात्रनिमित्तं
चैतन्यमिष्यते, किंतु विशिष्टस्थानसापेक्षं, तच्च विशिष्टं स्थानं स्त्रीकुक्षिकल्पम्, न चैतत्सर्वत्र विद्यत इति तदभावात्सर्वत्र चैतन्याभाव इति । अत्र दूषणमाह-'एवमुन्भियेत्यादि' नन्वेवं परिकल्प्यमाने सति । उद्भिज्जप्रमुखाणां उद्भेदनमुद्भित् ततो जाता उद्भिज्जाः-खञ्जरीटादयः, पृषोदरादित्वादकारस्य लोपः, तत्प्रमुखाणां जन्तूनां चैतन्याभावः प्राप्नोति, तदुत्पत्तिदेशे स्त्रीकुक्षिलक्षणस्थानाभावात् ॥ ७२ ॥
अह तव्विहपरिणामो णत्थि ण जीवोत्ति णिच्छओ केणं । ।
चेतन्नाभावेणं जीवाभावेऽवि सो तुल्लो ॥ ७३ ॥ (अथ तद्विपपरिणामो नास्ति न जीव इति निश्चयः केना चैतन्याभावेन जीवाभावेऽपि स तुल्यः ।। __अथोच्येतः न बूमः कुशलपुरुषनिर्माप्यमाणपृथिव्यादिभूतसमुदायस्य स्त्रीकुक्षिसमं स्थानं नास्तात तत्र चैतन्याभावः, किंतु तथाविधः परिणामविशेषो नास्तीति, ततो नोद्भिज्जादीनां चैतन्याभावप्रसङ्ग इति। अत्राह-'न जीवोत्ति निच्छओ केणंतिनन्वत्र केन प्रमाणेन भवतो निश्चयो यथा-तथाविधपरिणामो नास्तीति तत्र चैतन्याभावो, न पुनर्जीवो नास्तीति। पर आह-'चेयन्नाभावेणंति' यदि तथाविधः परिणामस्तत्र भवेत् तर्हि तद्भवेदेव तत्रापि चैतन्यं, न च भवति, ततश्चैतन्याभावेन तत्र तथाविधपरिणामाभावो निश्चीयते इति । अत्राह'जीवाभावेऽवि सो तुल्लो स चैतन्याभावो जीवाभावेऽपि तुल्यः,तवाहि--एतदपि शक्यते वक्तुं यदि जीवः सविशेषणः(त्राविशेषेण) स्यात् स्यादेव चैतन्यमतश्चैतन्याभावात्तत्र जीवो नास्तीति निश्चीयत इति॥७३॥ आहयदुक्तं-"पृथिव्यादिसमुदायात्कुशलपुरुषकृतादविशेषेण चैतन्यं कस्मान्न भवतीति",तदयुक्तमुक्तम्, यतो मद्याङ्गसमुदायमात्रनिमित्तापि सती मदशक्तिर्न तत्समुदायमात्रादविशेषेण भवति, क्वचित्तथाविधपरिपाकाभावेन तदनुत्पत्तिदर्शनात, तथा चैतन्यमपि पृथिव्यादिसमुदायमात्रात्कुशलपुरुषकृतादविशेषेण न भविष्यतीति न कश्चिद्दोष इत्यत आह--
ण य इह मज्जंगाणं न होइ अविसेसतो तु मदसत्ती । ।
जं कुसलनिउत्ताणं नायाणुगयं न तेणेदं ॥ ७४ ॥ (नचेह मद्याङ्गानां न भवति 'अविशेषतो मदशक्तिः । यत् कुशलनियुक्तानां न्यायानुगतं न तेनेदम्॥)
न च 'यद्' यस्माद् "इह' जगति मद्यानानाम् 'कुसलनिउत्ताणंति' कुशलेन पुंसा नियुक्तानाम्, अकुशलेन हि नियुक्तानां सतां तथाविधपरिपाकाभावेन न मदशक्तिर्भवेत् ततो मा भूत्तैव्यभिचारो यथोक्तं प्राक् ---- --------------------------------
નાસ્તિક :- કુશળ પુરૂષથી બનાવાતા પૃથ્વી વગેરે ભૂતસમુદાયમાટે સ્ત્રીક્ષિતુલ્ય સ્થાન ન હોવાથી તે તે સ્થળોએ સ્ત્રીકક્ષના અભાવમાં ચૈતન્યનો અભાવ હોય છે એમ અમારે કહેવું નથી, પરંતુ તે તે સ્થળોએ ચૈતન્યની હાજરીમાં કારણભૂત તથાવિધ પરિણામવિરોષ ન લેવાથી જ ચૈતન્યનો અભાવ હોય છે. ક્ષેદવગેરેથી ઉત્પન્ન થતા ખંજરીટવગેરેમાં તેના પરિણામવિરોષ હોવાથી ત્યાં ચૈતન્યના અભાવનો પ્રસંગ નથી.
ઉત્તરપલ :- “પરિણામવિરોષના અભાવમાં ચૈતન્યનો અભાવ છે નહિક જીવ ન હોવાથી ચૈતન્યનો અભાવ છે. એમ તમે ક્યા પ્રમાણથી નિશ્ચય ક્યું ? અર્થાત અહીં કંઈ પ્રમાણ નથી.'
નાસ્તિક :- તે તે સ્થળે જો તેવાપ્રકારનો પરિણામ હોત, તો તે તે સ્થળે અવશ્ય ચૈતન્ય હોત, પણ ઉપલબ્ધ થતું નથી, તેથી ચૈતન્યના અભાવથી અનુમાનદ્વારા સિદ્ધ થાય છે કે ત્યાં તેવા પ્રકારના પરિણામનો અભાવ છે.
उत्तरपक्ष :- आपो येतन्यनो अमाप तो अपने ५समान छतमा प्रभारी - सर्वत्र पोत, તો સર્વત્ર અવશ્ય ચૈતન્ય ોત જ, પણ ક્યાંક ચૈતન્યનો અભાવ દેખાય છે માટે ત્યાં અવય જીવનો અભાવ હોવો જોઈએ ૭૩
નાસ્તિક :- “કાળપુરષે કરેલા પૃથ્વી વગેરે સમુદાયમાંથી અવિશેષરૂપે ચૈતન્ય કેમ ઉત્પન્ન થતું નથી” આવો ઉપાલંભ આપવો વ્યાજબી નથી. એવો નિયમ નથી કે કાર્ય પોતાના કારણમાંથી અવશ્ય ઉત્પન્ન થવું જ જોઈએ દેખાય છે કે, મદશક્તિ મધના અવયવોના સમુદાયમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે, છતાં તે સમુદાયમાત્રથી અવિશેષતયા મદશક્તિ ઉત્પન્ન થતી નથી, કેમકે ક્યાંક તેવા પ્રકારના પરિપાના અભાવમાં મદશક્તિની ઉત્પત્તિ થતી નથી, આજ પ્રમાણે ચૈતન્ય કુશળપુરષથી કરાયેલા ભૂતસમુદાયમાત્રમાંથી અવિશેષતયા ઉત્પન્ન ન થાય, તેમાં શેષ નથી. नास्तिनी मालीनी पान आपता
.. ઉત્તરપલ :- કાળ પુરષવડે સંયોજન કરાયેલા મધગોમાંથી અવિશેષયા મદશક્તિ ઉત્પન્ન ન થાય તેમ નથી, અર્થાત કુશળપુરષ સંયોજન કરેલા મગમાંથી સર્વત્ર સર્વદા અવિરોષતયા જ મદશક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. હા અકુશળપુર સયોજેલા મગમાંથી ક્વચિત મદશક્તિ ઉત્પન્ન ન થાય તેમ બને. તેથી તમે કહેલો વ્યાભાર સંભવે,
aee -1 21