Page Text
________________
नामधर्मः स्थापनाधर्मः द्रव्यधर्मः क्षेत्रधर्मः कालधर्मस्तथैव भावधर्मश्च, एष खलु धर्मस्य निक्षेपः षड्विषो भवतीति गाथासंक्षेपार्थः । नन्विदं निक्षेपप्रकाराभिधानमयुक्तम्, अप्रस्तुतत्वात्, न हि नामादिभिरिहाभिहितैः किञ्चित्प्रयोजनमीक्षामहे इति, न, व्यामोहनिवृत्तिफलत्वेनास्य प्रस्तुतत्वात्, बाहि पूर्वोक्तं धर्मशब्दान्वर्थमाकर्ण्य नामादिषु धर्मशब्दाभिधेयेषु धर्मशब्दान्वर्थादर्शनात् कश्चिद्वयमुझेत, ततस्तद्वयामोहापनोदार्थ नामादीन् अप्रस्तुतान् अपाचिकीर्षुः प्रस्तुतेन च वक्ष्यमाणेन भावधर्मेण यथोक्तधर्मशब्दान्वर्थयुक्तेनाधिकारमुपदिदीयषुः सप्रपञ्चं नामादिनिक्षेपप्रकारानाचष्ट इत्यदोषः तदुक्तम् - "अप्रस्तुतार्थापाकरणात् प्रस्तुतार्थव्याकरणाच्च निक्षेपः फलवानिति" ॥२७॥ तत्र 'यथोद्देशं निर्देश' इति न्यायानामधममभिधित्सुराह--॥ दारागाहा ॥
जीवस्साजीवस्स व अन्नत्थविवज्जियस्स जस्सेह। धम्मो णामं कीरइ स नामधम्मो तदक्खा वा ॥ २८ ॥ दारं ॥
(जीवस्याजीवस्य वाऽन्वविवर्जितस्य यस्येह । पर्मो नाम क्रियते स नामधर्मस्तदाख्या वा) । जीवस्याजीवस्य वा यथोक्तधर्मशब्दान्वविवर्जितस्य यस्य कस्यचिद् 'इह' जगति धर्म इति नाम क्रियते, स नाम्ना धर्मो नामधर्मो, यद्वा नामनामवतोरभेदोपचारनाम चासौ धर्मश्चेति व्युत्पत्तेर्नामधर्म इत्युच्यते । तत्रैव प्रकारान्तरमाह2--'तदक्खा वत्ति तस्य-धर्मस्य आख्या वा-संज्ञा वा नामैव धर्मो नामधर्म इति व्युत्पत्त्या नामधर्मः ॥ २८ ॥ दारं । साम्प्रतं स्थापनाधर्ममाह
सभावासब्भावे पडुच्च लेप्पक्खचित्तमादीसु । धम्मवतो जा ठवणा ठवणाधम्मो स विन्नेओ ॥ २९ ॥
(सद्भावासद्भावे प्रतीत्य लेप्याक्षचित्रादिषु । धर्मवतो या स्थापना स्थापनाधर्मः स विज्ञेयः ) सद्भावम्-आकार-प्रतीत्य लेप्यचित्रादिषु, असद्भावम्-आकाराभावमाश्रित्याक्षवराटकादिषु,'धर्मवतः' साध्वादेर्या स्थापना क्रियते, स स्थापनाधर्मो विज्ञेयः, ननु धर्मवतः स्थाप्यमानत्वात्स स्थापनाधर्मवान् स्यान्न स्थापनाधर्मः, तत्कथमुक्तं स स्थापनाधर्मो विज्ञेय इति?, नैव दोषः, धर्मधर्मवतोरभेदोपचारादिति ॥२९॥ द्रव्यधर्ममाह
सचित्तेतरभेदस्स होइ दव्वस्स जो खलु सहावो ।
एसो उ दव्वधम्मोऽणुवउत्तस्सऽहव सुयमादी ॥ ३० ॥ (सचित्तेतरभेदस्य भवति द्रव्यस्य यः खलु स्वभावः । एष तु द्रव्यपर्मोऽनुपयुक्तस्याथवा श्रुतादिः). - - - - - - - - - - - -
(धर्मना नामादिनिक्षेपा) આ પ્રમાણે ધર્મ શબ્દનો અન્વર્થ વિસ્તારથી બતાવ્યો. હવે ધર્મશબ્દના નિક્ષેપ પ્રકારો બતાવે છે.
ગાથાર્થ :- નામધર્મ, સ્થાપનાધર્મ દ્રવ્યધર્મ, ક્ષેત્રધર્મ, કાલધર્મ તથા ભાવધર્મ આ પ્રમાણે ધર્મનો નિક્ષેપ છ પ્રકારે थाय छे.
શંકા - આ પ્રમાણે નિક્ષેપના પ્રકારો કહેવા અયોગ્ય છે. કેમકે અપ્રસ્તુત છે. અહીં નામ વગેરે જણાવવામાં અમને તો કોઈ પ્રયોજન દેખાતું નથી.
સમાધાન :- આ પ્રમાણે નિપાનું કથન વ્યામોહ દૂર કરતું હોવાથી પ્રસ્તુત છે. અને સફળ છે. પૂર્વે દર્શાવેલા ધર્મશબ્દનો અન્વર્થ સાંભળ્યા બાદ ધર્મશાબ્દના નામવગેરે અભિધેયોમાં ધર્મશબ્દનો અન્વર્થ ન દેખાતા લેઈક વ્યક્તિ મૂંઝાઈ જાય. તેથી તેમની મૂંઝવણ દૂર કરવી જોઇએ. આ હેતુથી આચાર્યને નામઆદિ અપ્રસ્તુત અભિધેયો દૂર કરવાની ઈચ્છા છે. તેમજ ભાવધર્મ જ યથોક્ત ધર્મરાબ્દના અન્વર્થથી યુક્ત છે. અને પ્રસ્તુતમાં ભાવધર્મથી જ અધિકાર છે. તેમ ઉપદર્શન કરાવવાની ઇચ્છા છે. તેથી જ આચાર્ય વિસ્તારપૂર્વક નામાદિનિક્ષેપ પ્રકારો કહી રહ્યા છે. માટે અહીં કંઈ જોષ નથી. ક્યું છે કે અપ્રસ્તુત અર્થને દૂર કરવાદ્વારા અને પ્રસ્તુત અર્થનું નિરૂપણ કરવા દ્વારા નિક્ષેપ સફળ થાય છે. પારકા
આ નિપાઓમાં “ઉદ્દેશને અનુરૂપ નિર્દેશ હોય એ ન્યાયથી સૌ પ્રથમ નામધર્મનું નિરૂપણ કરવાની ઇચ્છાથી કહે
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
----
ગાથાર્થ :-પૂર્વોક્ત ધર્મશબ્દના અન્વર્થથી રહિત હોય, તેવા જીવ કે અજીવનું આ જગતમાં જે ધર્મ એવું નામ કરાય છે તે નામથી ધર્મ નામધર્મ કહેવાય–અથવા નામ અને નામવાળા વચ્ચે અભેદ ઉપચાર કરીને નામ એજ ધર્મ એવી વ્યુત્પત્તિથી નામધર્મ કહેવાય. આજ બાબતમાં બીજો પ્રકાર બતાવે છે- અથવા તે ધર્મનું જ નામ છે તે જ નામધર્મ એવી વ્યુત્પત્તિથી નામધર્મ. નામદ્વાર બતાવ્યું. પરતા
હવે સ્થાપનાધર્મ બતાવે છે.--
ગાથાર્થ –ધર્મથી યુક્ત એવા સાધુવગેરેની સભાવ આકારને આશ્રયીને લેખ, ચિત્રવગેરેમાં અને ---------------------------------------------------------- 1. निक्षेपनगराभिसरणाय नामादीनां द्वाराणां प्ररुपिका गाथा द्वारगाथा । 2. समस्तन्यासस्थलस्यापि लक्ष्यत्वात्।
ધર્મસંહણિ ભાગ-1
કપ
| SR No. | 006033 |
| Book Title | Dharm Sangrahani Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ajitshekharsuri |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 292 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |