Dharm Sangrahani Part 01

SR No.: 006033
Original Sutra Author: N/A
Author: Ajitshekharsuri
Publisher: Divyadarshan Trust
Publication Year: 1994
Total Pages: 292
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 44

स्वादेवन, 'तस्य' धर्मस्य संबन्धिनोऽनुष्ठानस्य फलं देवादिषु, आदिशब्दाद्विशिष्टकुलादिपरिग्रहः, सातमेव भवेत, ततः कथं तदनुष्ठानस्य वैफल्यप्रसङ्ग इति । मत्रोचरमाह-'तं नो इति यदेतदुक्तं तन्न, कुत इत्याह एवमभ्युपगमे सति धर्मानुष्ठाननिरतानामपि मोक्षाभावप्रसङ्गात, तस्य देवादिविषयसातफलत्वेनैवाभ्युपगमात्, प्रयोगश्चात्र-यत् यज्जनन एव प्रतिनियतशक्तिकं, न ततस्तदन्यत् भवति, यथा यवबीजात् शाल्यकुरः, देवादिविषयसातजनन एव च प्रतिनियतशक्तिकमभ्युपगम्यते धर्मानुष्ठानमिति, ततस्तदन्यभावो हि तदन्यजननशक्तिमत्तया व्याप्तः, तद्विरुद्धं च तज्जनन एवं प्रतिनियतशक्तिकत्वमिति व्यापकविरुदोपलब्या व्याप्यस्य मोक्षभावस्याभावः प्रसज्यते, अनिष्टं चैतत्, ततो धर्माधर्मक्षयहेतुर्धर्म इति स्थितम् ॥ २३ ॥ अपिच. उभयक्खयम्मि हेऊ को वा अन्नोत्ति? झाणमह बुद्धी ।
इट्ठमिदं णो जम्हा धम्मातो ण तं पिहन्भूयं ॥ २४ ॥ (उभयक्षये हेतुः को वाऽन्य इति। म्यानमय बुद्धिः । इष्टमिदं नो यस्माद् धर्मान्न तत् पृथग्भूतम्)
'उभयक्षयस्य धर्माधर्मक्षयस्य धर्मादन्यः को हेतुः स्यादिति वाच्यं?, निर्हेतुकत्वे सति सदाभावादिप्रसङ्गात्। मथ स्यादियं तव बुद्धिः-प्यानमुभयक्षयस्य हेतुरिति, मनाइ-इष्टमिदमस्माकं, नात्र विप्रतिपत्तिः, यस्मात्, 'तत् ध्यानं न 'धर्माद् वक्ष्यमाणस्वरूपात् पृथग्भूतं, तस्योत्तरगुणम्पत्वात् ॥२४॥ इह वा धर्माधर्मक्षयस्य हेतुर्धर्म इत्युक्तं, तत्रापरो धर्माधर्मस्वरूपमजानानः प्रश्नयति-ननु धर्मादधर्मस्य क्षयो भवतु, तस्य तेन सह विरोधात, धर्मस्य पुनः कथं?, नहि स्वस्मात् स्वस्यैव क्षयो भवितुमर्हति, सर्वभावानामपि स्वरूपत एव क्षयप्रसक्तया सकलशून्यताऽऽपत्तेरित्यत आह
__जो पुण्णकम्मरूवो धम्मो तस्स क्खयातो सिवगमणं ।
जो पुण आतसहावो पगरिससुद्धो ण तस्सावि ॥ २५ ॥ (यः पुण्यकर्मरूपो धर्मस्तस्य भयात् शिवगमनम् । यः पुनः आत्मस्वभावः प्रकर्वशुद्धो न तस्यापि ) इह 'द्विविधो धर्मः--पुण्यकर्मप्रकृतिलक्षणः सम्यग्ज्ञानादिम्पात्मपरिणामलक्षणश्च, तत्र धर्माधर्मक्षयात् शिवगतौ गमनं भवतीत्यत्र यः पुण्यकर्मम्पो धर्मस्तस्य क्षयादिति द्रष्टव्यं, न पुनर्य आत्मस्वभावः सम्यग्दर्शनादिरूपः प्रकर्षशुद्धस्तस्यापि क्षयात, ततो न कश्चिदिह पूर्वोक्तदोषावकाशः। ननु यद्यसौ सम्यग्दर्शनादिरूपो धर्मः पुण्यक्षयहेतुरिष्यते, ततो नैवासौ तन्निबन्धनं भवेत्, न हि यो यत्क्षयहेतुः स तदुत्पाद
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- શાલિચોખાના અંકૂરો ઉત્પન્ન કરી શકે નહીં. એજ પ્રમાણે ધર્માનુષ્ઠાન પણ દેવાદિસંબંધી શાતા ઉત્પન્ન કરવાની જ શક્તિરૂપે
સ્વીકારાયું છે. તો ધર્માનુષ્ઠાનથી તે સિવાય બીજું કંઈ ઉત્પન્ન થઈ ન શકે. તેથી ધર્મથી ભિન્નવસ્તુ જ દેવાદિગત શાતાથી ભિન્ન વસ્તુને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિથી વ્યાપ્ત થાય છે. અને દેવાદિસંબંધી શાતાની ઉત્પત્તિમાં જ નિયતરશક્તિ વાસ્તવમાં દેવાદિગતશાતાથી ભિન્ન એવા મોક્ષાદિજનકશક્તિથી વિરુદ્ધ છે. આમ વ્યાપના વિરુદ્ધની ઉપલબ્ધિ થતી હોવાથી પણ મોક્ષના અભાવનો પ્રસંગ છે. તાત્પર્ય :- જે ધર્મમાં માત્ર દેવગન્યાદિના સખજનકશક્તિ જ હોય, તો ધર્મથી માત્ર દેવગત્યાદિના સુખ જ મળે. તેથી બે વાત નિશ્ચિત થાય. (૧) દેવગન્યાદિના સુખથી ભિન્ન એવા મોલની જનશક્તિ ધર્મથી ભિન્નમાં માનવી પડે. અને ૨) ધર્મને મોક્ષનો બાધક માનવો પડે. કેમકે ધર્મપાસે તો માત્ર દેવગન્યાદિના સુખને ઉત્પન્ન કરવાની જ શક્તિ છે. તેથી ધર્મના સેવનથી તો દેવગતિના સુખો જ મળ્યા કરવાના. અને મોક્ષ તો દૂરને, દૂર જ લાતો જવાનો અને અધર્મમાં તો મોક્ષજનકશક્તિ માનવી ઈષ્ટ જ નથી. આમ ધર્મ કે અધર્મ બન્નેથી મોલ સિદ્ધ થતો ન હોવાથી મોક્ષના અભાવનો પ્રસંગ આવે.) પરંતુ તે અનિષ્ટ છે. તેથી અનન્યગત્ય સ્વીકારવું જ પશે, કે ધર્મ જ ધર્માધર્મના લયનો હેતુ છે.
गाथार्थ :- वणी, धधिभना यमा धर्भया भिन्न वो भी ध्यो तु. ? ते तावी, १२ए पनि क्षय નિતક થવામાં સદા થવાની આપત્તિ છે. અહીં જો તમે એવી બુદ્ધિ કરશો, કે ધ્યાન ઉભયક્ષયમાં હેતુ છે. તો તે અમને ઈષ્ટ જ છે. કારણ કે તે ધ્યાન ધર્મથી ભિન્ન નથી. કેમકે તે ધ્યાન ધર્મના ઉત્તરગુણરૂપ છે. મારા
(धना १३५). અહીં ધર્માધર્મના લયના સુતરીક ધર્મ બતાવ્યો. ત્યાં જેને ધર્મના સ્વરૂપની પીછણ નથી તેવી બીજી વ્યક્તિ પ્રશ્ન કરે છે કે ધર્મથી અધર્મનો ક્ષય થાય તે બરાબર છે. કેમકે ધર્મનો અધર્મસાથે વિરોધ છે. પરંતુ ધર્મથી ધર્મનો ક્ષય શી રીતે થાય? પોતાનાથી જ પોતાનો ક્ષય થાય તે બેસે તેવી વાત નથી. કેમકે તેમ માનવામાં તો બધી જ વસ્તુનો પોતાના સ્વરૂપથી જ ક્ષય માનવાનો પ્રસંગ આવે અને જગતને સળ વસ્તુઓથી શૂન્ય માનવાની આપત્તિ આવશે. આ પ્રશ્નના समाधानमा -.
थार्थ :- मी प्रानो धर्म . (१) पुयभप्रकृति३५ अने (२) सभ्यशानमा आत्मपरिभ३५. तमा
1. अत एव व्याख्याप्रज्ञप्तौ पम्मकामए पुण्णकामए इति पदयुगलपाठः ।
vise un-1® 33