________________
[ ૧૦ ] આત્મા અને કર્મને સંબંધ ક્ષીરનીરવત્ કેવા પ્રકારનો છે? આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશે પૈકી પ્રત્યેક આત્મપ્રદેશ ઉપર અનંતાનંત કામણ ર્ક કેવી રીતે સ્વસત્તા જમાવીને રહેલા છે? એક એક કાર્માણ કંધમાં કેવી રીતે અનંત અનંત પ્રદેશ છે? અને એક એક પ્રદેશમાં કેવા પ્રકારથી જઘન્ય તથા પણ સર્વ જીવાતંતગુણ રસાણુઓ છે. ઇત્યાદિ કર્મ પ્રધાન સર્વ વિષયે જૈન દર્શનમાં જે સૂમ દષ્ટિથી વિચારવામાં આવ્યા છે તેવી સૂકમ દષ્ટિથી કોઈ પણ દર્શન કર્મવાદ વિચારી શકયું નથી, અને આવા કર્મવાદ, નયવાદ, આત્મવાદ સપ્તભંગી પ્રમુખ તથી જ જૈનદર્શન સવજ્ઞમૂલક છે. એમ આ દર્શનના પ્રતિપક્ષી વિદ્વાનોને પણ કબૂલ કરવું પડે છે.
જૈન સાહિત્યમાં કર્મવિષયક યદ્યપિ અનેક ગ્રન્થ છે, તે પણ કર્મગ્રન્થ, કર્મપ્રકૃતિ, પંચસંગ્રહ, શતકપ્રકરણ
- વિગેરે ગ્રન્થ તે સર્વગ્રન્થમાં પ્રધાનપદ ભગવે કર્મવિષયક છે. દષ્ટિવાદના ઝરણું સમા પંચસંગ્રહ સાહિત્ય અને કર્મપ્રકૃતિ પ્રમુખ ગ્રન્થ કર્મના
વિષયમાં ઊંચામાં ઊંચું વિજ્ઞાન પ્રતિપાદન કરનાર બહુ જ રહસ્ય અને સૂક્ષ્મ વિચારોથી ભરેલા છે. સામાન્ય બુદ્ધિમત્તા તે ત્યાં કુંઠિત થઈ જાય છે. જ્યારે પૂજ્ય પ્રવર પરમકારુણિક શ્રીમાન દેવેન્દ્રસૂરિ મહારાજાએ રચેલા પાંચ કર્મગ્રન્થ કર્મને વિષય ક્રમશઃ જાણવા માટે ઘણું જ ઉપયોગી અને આત્માનું એકાંતે હિત કરનારા છે, એમ તેને અભ્યાસીઓને અવશ્ય માન્ય કરવું પડે છે.
