________________
વિપત્તિને અનુભવ કરે છે એ અદશ્યસત્તાનું નામ જ કર્મસત્તા છે. એ કર્મસત્તાના પ્રભાવથી જ પ્રત્યક્ષ દેખાતું જગત વૈચિત્ર્ય છે, એમ પ્રાજ્ઞ પુરુષને હરકોઈ ઉપાયે કબૂલ કરવું જ પડે છે. આ વિષયને ભિન્ન ભિન્ન શંકાઓ તેમ જ યુક્તિપુરઃસરના સમાધાનોથી ઘણો જ ચર્ચ જરૂરી છે, પરંતુ આવા પ્રાસ્તાવિક પ્રસંગમાં તે વિષયને બહુ લંબાવ ઉચિત ન લાગતાં દિશા માત્રનું નિરૂપણ કર્યું છે. સિવાય જગત્ અનાદિ છે.
જગતને કર્તા ઈશ્વર નથી, પ્રાણીઓની વિચિત્રતામાં પિતપિતાનું કર્મ એ જ કારણ છે. ઈત્યાદિ વિષયે, સામાન્ય બુદ્ધિવાળાએ પણ સહેજે સમજી શકે તેમ છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ પણ પજ્ઞ ગશાસ્ત્ર રિકામાં જણાવેલ છે કે –
'अज्ञो जन्तुरनीशः स्यादात्मनः सुखदुःखयोः । ईश्वरप्रेरितो गच्छेत् स्वर्ग वा श्वभ्रमेव वा ॥ १ ॥ तत्रेश्वरप्रेरणा यदि कर्मनिरपेक्षा तदा विश्वस्य वैरूप्यं विलीयते । कर्मसापेक्षतायां त्वीश्वरस्यास्वातन्त्र्यं वैफल्यं वा स्यादिति कमवास्तु प्रेरकम् , किमीश्वरेण ? यदवोचाम वीतरागस्तोत्रे-कर्मापेक्षः स चेत् तर्हि न स्वतन्त्रोत स्मदादिवत् । कर्मजन्ये च वैचित्र्ये किमनेन शिखण्डिना ॥१॥ ત્યારે તે
૨. કેટલાકો એમ માને છે કે “જેને અનીશ્વરવાદી છે.” પરંતુ તેઓનું તે ભવ્ય ભ્રામક છે. જેને ઈશ્વર (તીર્થકર ) ને માને છે. પરંતુ જગતના અષ્ટા તરીકે નહિ, કેવલ દષ્ટ તરીકે જ અથવા આરાધ્યસ્વરૂપે જ,
