________________
સમવિત હોય તેને અમે ઈશ્વર માનીએ છીએ, તે અમે તમને પૂછીએ છીએ કે કામક્રોધાદિ શત્રુઓથી રહિત અનન્તશક્તિસંપન્ન એવા ઈશ્વરને જગતું શા માટે બનાવવું પડયું? અને એઓએ જગત્ બનાવ્યું તે કઈ પ્રાણીને રંક, કેઈને રાજા, કેઈને મૂર્ખ, કેઈને પંડિત, કેઈને શ્રીમંત, કેઈને દરિદ્રી, કેઈને માનવ તે કેઈને તિર્યચ–આવું વૈચિત્ર્ય કરવાનું શું કારણ? શું તેઓને મૂર્ખ, રંક, દરિદ્ર કે તિર્યંચ ઉપર દ્વેષ હતું અને રાજા, પંડિત, શ્રીમંત, તેમ જ માનવ ઉપર રાગ હતે? કદાચ કહેશે કે જગની રચના એ તે ઈશ્વરની લીલા છે. તેના જવાબમાં પણ જાણવું જોઈએ કે અનન્તશક્તિસંપન્ન રાગ-દ્વેષાદિ અંતરંગ રિપુઓથી રહિત એવા મહાન પુરુષની એવી લીલા હોઈ શકે જ નહિ કે જે લીલામાં અનેક જીને ત્રાસ પીડા તેમ જ પરિતાપને સંભવ હોય, ઈશ્વરને તમારા કથન મુજબ તમો રાગ-દ્વેષ-અજ્ઞાનથી વિરહિત માને છે તે એવા સમદષ્ટિ મહાન આત્માઓ સર્વ કેઈને સુખી જ કરવાની ચાહના રાખે. પ્રાકૃત પ્રાણિઓની માફક ઈર્ષા–મત્સરને પરવશ બની તેઓ કેઈપણ વ્યક્તિને દુઃખી કરે જ નહિ. આમ સામાન્ય નિયમ હોવાથી તમારે કબૂલ કરવું જ પડશે કે ઈશ્વર સિવાય જગમાં એક કેઈ એવી અદશ્ય સત્તા છે કે જે સત્તાથી પ્રાણીઓ સુખ-દુ:ખને પ્રાપ્ત કરવાપૂર્વક ગતિથી ગત્યન્તરમાં પરિભ્રમણ કરે છે અને સ્વસ્વ 'શુભાશુભ કર્માનુસાર સંપત્તિ
१ सुखस्य दुःखस्य न कोऽपि दाता, परो ददातोति कुबुद्धिरेषा। अहं करोमीति वृथाभिमानः स्वकर्मसूत्रप्रथितो हि लोकः ।।
–અધ્યાતમરામાયણ
