________________
! ૧ર |
પત કેઈએ પડશે જ નામ
અસ્તિત્વ રહેલું જ છે. ધાર્મિક પરિભાષામાં તમે તેને પુણ્ય-પાપ શબ્દથી ઓળખાવી શકે.
જગત્ વિષમતા અને વિચિત્રતાથી ખૂબ જ છવાઈ ગયેલું છે. એ એક જ પ્રકારનું નથી પણ પરસ્પર વિરોધી એવા ઢંઢોથી પરિપૂર્ણ ભરેલું છે. તેથી જ આપણે સહુ એક સુખી બીજે દુઃખી, એક શ્રીમંત, એક ગરીબ એક મૂર્ખ, એક વિદ્વાન, એક રેગી, એક નગી; એક પુરુષ, એક સ્ત્રી; એક પુણ્યાત્મા, બીજે પાપાત્મા; ફક્ત એક માનવ-જાતની દષ્ટિએ જોઈએ તે ત્યાં આપણે આ બધું જ જોઈ રહ્યા છીએ.
આથી વિવિધ ધર્મના સ્થાપકોને થયું કે આ વિચિત્રતા પાછળ જરૂર કંઈ કારણે તે હેવાં જ જોઈએ. કારણ વિના તે કોઈ કાર્ય સંભવિત જ નથી એટલે તત્વજિજ્ઞાસુઓને કારણે દર્શાવવા જ પડશે. એટલે બૌદ્ધશાસ્ત્રોએ કારમાં સંસ્કાર વાસના અવિજ્ઞપ્તિ એવાં નામ પસંદ કર્યા, સાંખ્યોએ પ્રકૃતિ શબ્દ , વેદાન્તીઓએ માયા, અવિદ્યા વાપર્યો. વૈશેષિકેએ અદષ્ટ અને મીમાંસકોએ અપૂર્વ આવા જાત-જાતના શબ્દો જવા દ્વારા તેઓ એક યા બીજા સ્વરૂપે કર્મની
* क्ष्मा भृद्रङ्कककयोर्मनीषिजडयोः सपनोरुपयोः,
श्रीमार्गतयोर्बलाबलवतोर्नीरोगरोगार्तयोः ।। सौभाग्या सुभगत्वसङ्गमजुषोस्तुल्येऽपि नृत्वेऽन्तरं, यत् तत् कर्मनिबन्धनं तदपि नो जीवं विना युक्तिमत ।।
– દિનકૃત્ય ટીક ]