________________
કર્મ એ શું ગુણ છે કે દ્રવ્ય છે? છે શું ?
[નોંધ:-અજૈન ધર્મશાસ્ત્રો પાસે કર્મના અસલી સ્વરૂપની વ્યાખ્યા કે તેની પૂર્વાપર અબાધિત પ્રરૂપણાની વ્યવસ્થા નથી. તેની મૂળભૂત વ્યાખ્યા, વિસ્તાર, આમૂલચૂલ છણાવટ, એનો પ્રચંડ પ્રભાવ એ બધું સવિસ્તર જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ગ્રન્થોથી જ જાણવા મળે તેમ છે. એનું સ્વરૂપ ઘણું અદ્ભુત છતાં સામાન્ય બુદ્ધિવાદીઓથી અગમ્ય લાગે એવું છે. અહીંયા જૈન દ્રષ્ટિએ કમ એક દ્રવ્ય છે અને એ દ્રવ્ય જ આત્માની ઉન્નતિ-અવનતિમાં અવિરત ભાગ ભજવે છે તેની ટૂંક સમજ અહીં આપી છે.
યશોદેવસૂરિ કમ (શિક્તિ તન વર્મ) આ શબ્દ વ્યાપાર, કિયા ઉદ્યમ કે પુરુષાર્થના અર્થમાં વિશેષ વપરાય છે. ગીતાને કાગ’ શબ્દ પણ ઉદ્યમ, પ્રવૃત્તિના અર્થને જ સૂચક છે. પણ આ લેખમાં કર્મ શબ્દને જુદા જ અર્થમાં અનોખી વ્યાખ્યારૂપે રજૂ કરવાનું છે. જો કે કર્મવિજ્ઞાન ઉપર સુવ્યવસ્થિત રીતે લખવા-સમજાવવા અત્યારે સમય નથી, અને આ પુસ્તકમાં પાનાની મર્યાદા બાંધી છે એટલે શક્ય એટલે ખ્યાલ અપાશે. - સંસારમાં શબ્દો માત્ર સાપેક્ષભાવે જ રહ્યા છે. તમે એક શબ્દ ઉચ્ચારે એટલે તેનો વિરોધી શબ્દ ખડો થઈ જ જવાને. તમે સુખ શબ્દ બોલે એટલે તેને પ્રતિ પક્ષી દુઃખ શબ્દ નજરે આવી જ જવાનો. ત્યારે આ વિશ્વમાં શુભઅશુભ, સંદાચાર-દુરાચાર બન્ને પ્રકારના ભાવનું શાશ્વત