________________
પર
પ્રથમ પ્રકાશ.
ચમના પહેલા ભેદ.
अहिंसासत्यमस्तेय, ब्रह्मचर्यापरिग्रहाः ॥ પંચમ: મિથુન્હા, માત્રનામિવિમુયે ।। ૧ ।। અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, અને મમતારહિતપણું, આ પાંચ મહાવ્રતા ચારિત્ર કહેવાય છે. એક એક મહાવ્રતની પાંચ પાંચ ભાવનાઓ છે. પાંચ પાંચ ભાવના સહિત પાંચ મહાવ્રતા મુક્તિને માટે થાય છે. ૫ ૧૯ ૫ વિવેચન- —આ પાંચ મહાવ્રતા એ ચારિત્ર છે અને તે મેાક્ષનું કારણ છે. અહિં એ શંકા ઉત્પન્ન થાય છે, કે પાંચ મહાવ્રતા ચારિત્ર છે અને ચારિત્ર તેજ યાગ છે. તે વિશેષમાં નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ આ સર્વે આગળ પતાવવામાં આવશે તેના ઉપયોગ શું? અર્થાત્ જો યમની એટલે પાંચ મહાવ્રતાથી મેક્ષ થતું હોય તે પછી યાનાદિ અંગા કહેવાનુ` પ્રયાજન શુ' ? આ શંકાનું સમાધાન એમ થઇ શકે છે કે એક વ્યવહારિક મહાવ્રતા અને ખીજા... નિશ્ચયિક મહાવ્રતા, તેમાં વ્યવહારિક મહાવ્રતા અષ્ટાંગ ચાગના પ્રથમ અંગ તરીકે આવી શકે છે. કાઇપણ જીવની હિંસા કરવી નહિં, ૧ અસત્ય ખેલવું નહિ, ૨ ચારી કરવી નહિ; ૩ બ્રહ્મચર્ય પાળવું, ૪ અને પરિગ્રહના સ્વથા ત્યાગ કરવા. ૫ આ પાંચ નિયમાયા મહાવ્રત વ્યવહારિક છે અને તેને યાગના પ્રથમ અંગ તરીકે ગણવામાં આવ્યા છે. આ પાંચ મહાવ્રતા તેજ ચારિત્ર છે અને તે ચારિત્ર મેાક્ષનુ કારણ છે. આમ આ પાંચ મહાવ્રતાનાજ ચારિત્રમાં સમાવેશ કરવામાં આવતા હોય અને નિયમાદિ સાત અંગે। જુદાં ગણવામાં કે લેવામાં ન આવતાં હાય તા આ મહાવ્રતાને નિશ્ચયિક સ્થિતિમાં લઈ જવાં જોઈ એ અને એ નિશ્ચયિક સ્થિતિની પરાકાષ્ટા (છેલ્લી હદમાં ) મેાક્ષ છે, એમ કહેવું તે યથાર્થ અની શકે તેમ છે. પાંચ મહાવ્રતાની નિશ્ચયિક સ્થિતિ આ પ્રકારે છે કે, અહિંસા એટલે પેાતાના
