________________
૪૯
પ્રથમ પ્રકાશ
જેમ,પુગલમાં આસકિત ઓછી થશે, તેમ તેમ આત્મામાં પ્રીતિ વિશેષ બની આવશે.
પુણ્ય, પાપ અને આશ્રવ. મન, વચન અને કાયાની શુભ કિયા તે શુભ આશ્રવ મન, વચન અને કાયાની અશુભ કિયા તે અશુભ આશ્રવ. આ બને જાતની કિયાથી આવેલા શુભ અશુભ પુગલે; તેમજ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, અને ક્રોધાદિ કષાયથી જુદા પડી શકતાં નથી, પુણ્ય અને પાપ કહે છે. તે આશ્રવથી જુદા પડી શકતાં નથી એટલે તે બનેને આશ્રવમાં સમાવેશ કરવામાં આવે છે.
સંવર–આવતા શુભાશુભ કર્મોને અટકાવવાં, કવાં તેને સંવર કહેવામાં આવે છે.
બધ–આશ્રવ દ્વારમાં મન, વચન, અને કાયાથી ગ્રહણ કરેલા કર્મોને તેમજ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાય વિગેરેથી ગ્રહણ કરાએલાં કર્મોને પ્રકૃતિ (સ્વભાવ), સ્થિતિ (કાળનું માન) અનુભાગ (રસ) અને પ્રદેશ (દળીયાને સમુદાય) આ ચારરૂપે ઠવીને બંધિત કરવાં તે બંધત્ત્વ.
નિર્જરા–આશ્રવ દ્વારે બંધમાં આવેલાં શુભાશુભ કર્મોને વેદીને સત્તાથી કાઢી નાંખવાં તે નિર્જરાતત્વ.
મેક્ષ-કર્મોને સર્વથા અભાવ અર્થાત્ આત્માનું સર્વ કમેંથી છૂટા થવાપણું તે મેક્ષ. આ પ્રમાણે નવ તનું નય, નિક્ષેપ પ્રમાણ વિગેરેથી જે યથાસ્થિતિ (જેવું છે તેવું જાણવાપણું, પછી તે જાણવાપણું સંક્ષેપથી હોય કે વિસ્તારથી હોય તેને સમ્યજ્ઞાન જ્ઞાની પુરૂષ કહે છે. આ તત્ત્વ સંબંધી વિચારો બહેળા વિસ્તારથી અન્ય પુસ્તકમાં આપવામાં આવ્યા છે. તેથી અહી વિશેષ વિસ્તારથી લખવામાં આવ્યા નથી, પણ વિશેષના અથીઓએ જીવાભિગમસૂત્ર, પન્નવણા સૂત્ર, નવતત્વભાષ્યાદિ ગ્રંથ જેવા. આ તત્ત્વજ્ઞાનમાં પ્રથમ આત્માનું અને પછી અજીવનું જે જ્ઞાન આપવામાં આવ્યું છે તે ઘણજ સમજપૂર્વક આપ્યું છે,
