Page Text
________________
પ્રથમ પ્રકાશ પિતાના વીર્યને સ્વાધિન છે. તે તે જાતના ઉપાય જવાથી કર્મથી જુદો પડી શકે છે. દાંતમાં માટીની સાથે મેળેલું સુવર્ણ (સોનું) અગ્નિથી ધમવા પ્રમુખ ઉપાયોથી જુદું પડી શકે છે. તેમ આત્માની સાથે મળેલાં કર્મો જ્ઞાન ધ્યાનરૂપી વન્ડિથી જુદા પાડી શકાય છે. આ સામર્થ્ય આત્મામાં જ છે. એક ઘર બનાવનારને ઘર બનાવવાનું સામર્થ્ય પિતામાં છે તે તે ઘર તેડવાનું સામર્થ્ય પિતામાં હોયજ, તેમ જ્યારે કર્મ બાંધવાનું સામર્થ્ય આત્મામાં છે તે કર્મ તેડવાનું સામર્થ્ય તે આત્મામાં હોયજ.
અજીવતત્વ-અવતવમાં ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય આકાશ, કાળ અને પુગળ એવા પાંચ વિભાગે પાડી શકે છે. ધર્માસ્તિકાય એ એ અરૂપી પદાર્થ છે કે આપણે આપણું નેત્રેથી તેને જોઈ ન શકીએ, છતાં તેના કાર્યથી તે જાણી શકાય છે. જેમકે જીવ અને અજીવ એ બન્નેને એક સ્થાનથી બીજા સ્થાન તરફ જતાં આવતાં (જવા આવવામાં સહાયક તરીકેનું કામ તે કરે છે. દષ્ટાંતમાં માછલાંઓમાં ગતિ આગતિ કરવાનું સામર્થ્ય છે. તથાપિ પાણી ન હોય તે તેમનાથી ગમન આગમન બની શકતું નથી. પાણી ગમનાગમનમાં સહાયક છે. તેવી જ રીતે સર્વ જીવ અજીવના ગમનમાં ધર્માસ્તિકાય સહાયક છે, અને તે લોકના પ્રમાણ જેટલા વિસ્તારમાં છે.
અધમસ્તિકાય–અધર્માસ્તિકાય પણ અરૂપી પદાર્થ હોવાથી આપણે તેને જોઈ નહિ શકીએ છતાં કાર્યથી જાણી શકીશું, તેનું કાર્ય એ છે કે જીવ અજીવ પદાર્થોને સ્થિર રહેવામાં (પછી ગમે તેટલા વખત, તેને કેઈ નિયમ નથી) સહાય કરવી, તે પણ લોક જેટલા વિભાગમાં રહેલ છે.
આકાશ–જેને પલાણ કહેવામાં આવે છે તે પણ અરૂપી છે. કારણ કે તેમાં કોઈ પણ જાતનું રૂપ હેતું નથી કે સ્પર્શ હેતું નથી. રંગબેરંગી વાદળાંઓ જેવામાં આવે છે, તે આકાશ નથી. તે તે આકાશમાં રહેલ એક જાતના પગલિક પદાર્થો છે. આકાશ તેના કાર્યોથી જાણી શકાય છે. પુદ્ગલ અને આત્માને અવકાશ (માર્ગ) આપે તે આકાશનું કાર્ય છે. જ્યાં જ્યાં
| SR No. | 006022 |
| Book Title | Yogshastra |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Kesharsuri |
| Publisher | Balchand Sakarchand Shah |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |